Từ những giọng nói xa lạ đến đề cử lần thứ 5, từ những câu chuyện táo bạo về khuyết tật đến tiểu sử bán tự truyện và tiểu thuyết giả tưởng... có rất nhiều trải nghiệm để thưởng thức trong danh sách đề cử của giải Booker Quốc tế 2025.
13 tựa sách theo đó đã khám phá một loạt những trải nghiệm đáng chú ý và dễ liên hệ của con người, được kể một cách táo bạo cũng như chân thực. Các cuốn sách đôi khi đau lòng nhưng cũng có lúc mang đến tiếng cười đặc biệt, từ góc nhìn của những cá nhân bên lề xã hội hoặc bị những người nắm quyền làm cho vô hình. Theo những cách rất khác nhau, đó là những câu chuyện về sự sống còn: sống sót sau tổn thương cá nhân và biến động chính trị, sống sót trong một cơ thể hoặc cộng đồng. Nó cũng đồng thời là sự đấu tranh cho cuộc sống của chính mình, đấu tranh với tương lai và quá khứ. Bối cảnh của cuốn sách có thể gần gũi hoặc cách xa ta đến hàng triệu dặm, nhưng những trải nghiệm và cảm xúc được ghi lại bởi các nhà văn và dịch giả được đề cử là những thứ mà bất kì ai, ở bất kì đâu trên thế giới này đều sẽ nhận ra: tình yêu, đau buồn, sợ hãi, giận dữ, niềm vui...
13 tựa sách lọt vào vòng chung khảo Booker Quốc tế 2025.
Về mặt thể loại, 13 tác phẩm đã vượt qua mọi ranh giới mà văn chương có thể làm được: từ tiểu thuyết suy luận đến bán tự truyện, từ kinh dị về cơ thể đến khoa học viễn tưởng về tương lai xa; từ những câu chuyện kéo dài hàng nghìn năm đến một ngày duy nhất lặp đi lặp lại vô tận; từ tác phẩm đầu tiên trong một bộ bảy tác phẩm đầy tham vọng đến một tác phẩm lần đầu tiên được xuất bản bằng ngôn ngữ gốc cách đây bốn thập kỉ...
Trong dàn đề cử, Mircea Cărtărescu - ứng cử viên hàng năm được đồn đoán cho giải Nobel Văn chương là nổi bật nhất. Ông được ghi tên với Solenoid lấy cảm hứng một phần từ những năm tháng làm giáo viên ở Romania, mặc dù nó đi sâu vào một câu chuyện kì lạ về lịch sử, triết học, toán học với những khoảnh khắc kinh hoàng về cơ thể và những cơn ác mộng. Cuốn sách được tiết lộ là chỉ viết một lần duy nhất và được chuyển in từ bản thảo gốc mà không có lần chỉnh sửa nào. Với 627 trang, đây là cuốn sách dài nhất trong danh sách đề cử, trong khi hơn nửa còn lại chỉ dưới 200 trang.
Ngược lại với Solenoid, Hunchback – cuốn sách ngắn nhất trong danh sách chỉ với 97 trang lại là một câu chuyện không hề nao núng xoay quanh những ham muốn tình dục và tình trạng khuyết tật. Nhân vật chính của tác phẩm gần như là bản tái hiện tác giả Nhật Bản Saou Ichikawa, khi cô sinh ra đã mắc chứng rối loạn cơ bẩm sinh và phải sử dụng xe lăn điện. Khi ra mắt tại quê nhà, nó được ca ngợi là một trong những tiểu thuyết quan trọng nhất của Nhật Bản trong thế kỉ 21. Cũng lấy chất liệu từ đời thực, nhân vật chính của Eurotrash là một nhà văn người Thụy Sĩ như chính tác giả, người bắt đầu chuyến đi đầy bi hài với người mẹ già giàu có của mình.
Ban giám khảo bên các tác phẩm được đề cử.
Trong khi đó Small Boat của Vincent Delecroix là câu chuyện hư cấu về một nhóm người di cư cố gắng vượt qua eo biển Manche bằng thuyền cao su vào năm 2021, khiến 27 người thiệt mạng. Câu chuyện được kể theo góc nhìn của một phụ nữ Pháp dù đã nghe thấy nhưng bỏ ngoài tai lời kêu cứu tuyệt vọng của họ. Cũng cùng sự bi thảm ấy, A Leopard-Skin Hat của Anne Serre lại nắm bắt được tình yêu và tình bạn sâu sắc. Ngoài đời thực, đây là tác phẩm được viết sau cái chết của em gái tác giả.
Những cuốn sách khác trong danh sách này cung cấp một bước nhảy vọt về trí tưởng tượng, dựa trên những mối quan tâm lớn nhất của xã hội và nỗi sợ hãi cá nhân đen tối nhất của chúng ta. Tác phẩm gây sốc The Book of Disappearance từ Ibtisam Azem có thể tóm tắt chỉ trong một câu: điều gì sẽ xảy ra nếu tất cả người Palestine ở Israel đột nhiên biến mất? Hay trong On the Calculation of Volume I của Solvej Balle, một người phụ nữ bị mắc kẹt trong một vòng lặp thời gian, thức dậy mỗi sáng và thấy rằng đó là ngày 18/11 hết lần này đến lần khác. Đây là cuốn đầu nằm trong bộ 7 tác phẩm đầy tham vọng của Balle. Bản gốc tiếng Đan Mạch ra mắt lần đầu năm 1999 và là nỗ lực tự xuất bản. Ở thời điểm này, bản quyền của nó đã được bán sang 20 quốc gia. Cũng đầy sáng tạo là Under the Eye of the Big Bird của nhà văn Nhật Hiromi Kawakami, xoay quanh ý tưởng về sự chuyển đổi qua lại hàng ngàn năm và giả thuyết khi con người đang đứng bên bờ vực tuyệt chủng.
Những cuốn khác trong danh sách lại xoay quanh cuộc sống thường ngày với tất cả những lộn xộn, trần tục và sự kì diệu, kể về các nhân vật muốn thoát khỏi hoàn cảnh hiện tại và sống một cuộc sống tốt đẹp hơn. Có thể kể đến There's a Monster Behind the Door của Gaëlle Bélem lấy bối cảnh những năm 1980 tại Réunion (một tỉnh hải ngoại của Pháp ở Ấn Độ Dương) xoay quanh một cô gái trẻ với niềm say mê cuộc sống đã vùng lên chống lại cha mẹ cổ hủ, lạc hậu của mình. Trong khi đó ở On a Woman's Madness của Astrid Roemer, một người phụ nữ da đen dũng cảm chạy trốn khỏi người chồng vũ phu để bắt đầu một cuộc sống mới tại thủ đô Suriname. Perfection của Vincenzo Latronico kể về một cặp vợ chồng người nước ngoài cũng đang cố sống như là mình hằng mơ ước ở Berlin, nhưng lại thấy bản thân bị bao vây bởi sự bất mãn và buồn chán của thế giới hiện đại.
Bên cạnh tiểu thuyết, năm nay cũng có 2 tập truyện ngắn đặc biệt. Một trong số đó là Reservoir Bitches hài hước cũng như dí dỏm của Dahlia de la Cerda. Nó theo chân nỗ lực của 13 người phụ nữ Mexico đáng nhớ, từ con gái của một trùm băng đảng đến nạn nhân của nạn giết người chuyển giới để sinh tồn trước nghịch cảnh. Hai là Heart Lamp của Banu Mushtaq, một nhà hoạt động và luật sư đã ghi lại một cách sống động cuộc sống thường ngày có nhiều thách thức của phụ nữ và trẻ em gái Hồi giáo ở miền Nam Ấn Độ bằng tiếng Kannada.
Năm nay, điều đặc biệt là không có tác giả từng được đề cử nào trở lại, nhưng họ hẳn nhiên không phải những người vô danh. Một số tác giả có thể xa lạ với độc giả nói tiếng Anh, nhưng họ đã giành được nhiều giải thưởng cũng như danh hiệu ở quê nhà mình. Chẳng hạn Astrid Roemer đã nhận Giải thưởng Văn học Hà Lan năm 2021 và trở thành người Hà Lan gốc Suriname đầu tiên đoạt giải. Trong khi đó phiên bản tiếng Pháp của tác phẩm There's a Monster Behind the Door của Gaëlle Bélem đã giành giải Grand prix du roman métis của Pháp năm 2020, còn vào năm 2022, Anne Serre đã giành giải Goncourt danh giá cho truyện ngắn.
Vincent Delecroix theo đó cũng đã giành giải Grand Prix de Littérature de l'Académie française của Pháp năm 2009 cho toàn bộ tác phẩm của mình. Các nhà văn khác cũng nhận được giải bên ngoài đất nước, như tác giả người Thụy Sĩ Christian Kracht giành giải Văn học Đức, trong khi On the Calculation of Volume I đã giành giải thưởng Văn học của Hội đồng Bắc Âu còn Hiromi Kawakami thì lọt vào danh sách rút gọn cho Giải thưởng Tiểu thuyết nước ngoài độc lập năm 2014.
Về dịch giả, có 3 người từng lọt vào danh sách dài trước đó. Có thể kể đến Sophie Hughes – người đứng sau Perfection - đã lọt vào danh sách dài 4 lần trước đó. Helen Stevenson - dịch giả của Small Boat cũng đã lọt vào danh sách dài năm 2017, trong khi Julia Sanches - đồng dịch giả của Reservoir Bitches - đã lọt vào danh sách dài năm thứ 3 liên tiếp.
Có 3 cuốn sách đầu tay trong danh sách dài, là 2 tiểu thuyết There's a Monster Behind the Door, Hunchback và tập truyện ngắn Reservoir Bitches. On a Woman's Madness lần đầu tiên được xuất bản bằng tiếng Hà Lan vào năm 1982 cách đây đã 43 năm và là khoảng cách dài nhất giữa tác phẩm gốc và bản dịch mới trong lịch sử giải Booker Quốc tế. Ở tuổi 77, Astrid Roemer - tác giả của nó - cũng là nhà văn lớn tuổi nhất trong danh sách dài.
Năm nay ghi nhận sự xuất hiện của 10 ngôn ngữ, gồm tiếng Ả Rập, tiếng Đan Mạch, tiếng Hà Lan, tiếng Pháp, tiếng Đức, tiếng Ý, tiếng Nhật, tiếng Kannada, tiếng Rumani và tiếng Tây Ban Nha. Trong đó Heart Lamp trở thành cuốn sách đầu tiên được đề cử viết bằng tiếng Kannada, ngôn ngữ của khoảng 38 triệu người và chủ yếu được nói ở miền Nam Ấn Độ. Các nhà xuất bản độc lập cũng có một mùa “bội thu” khi 12/13 cuốn sách đều được ra đời từ 11 nhà xuất bản kiểu này (trừ Gunchback của Saou Ichikawa do Viking xuất bản), đồng thời là con số cao nhất từ trước đến nay.
NGÔ MINH dịch từ The Booker Prize
VNQD