Buổi giới thiệu tác phẩm Bến Thi Ca diễn ra tại Trung tâm Sách Quốc gia, 24, Quang Trung, Hà Nội sáng 7/6/2025 với nhiều gương mặt quen thuộc trong giới văn học tham dự: nhà nghiên cứu văn học La Khắc Hoà, nhà thơ Nguyễn Bảo Sinh, nhà thơ Hoàng Hưng, nhà thơ Mai Quỳnh Nam, nhà thơ Nguyễn Thị Hồng Ngát, nhà thơ Giáng Vân, nhà văn Tạ Duy Anh, nhà văn Trung Trung Đỉnh, nhà văn - hoạ sĩ Trần Thị Trường, nhà thơ Paul Nguyễn Hoàng Đức… Một số nhà toán học Hữu Đức, Dương Thắng, Hoàng Hữu Nga… cũng đã có mặt chia sẻ cảm nhận về tác phẩm. Sự kiện do Trung tâm văn hoá ngôn ngữ Đông Tây giới thiệu.
Buổi giới thiệu tác phẩm "Bến Thi Ca" diễn ra tại Trung tâm sách Quốc gia, 24, Quang Trung, Hà Nội. Ảnh: BTC
Tác giả Thiền Zen còn có bút danh là Paul Vân Thuyết. Cuốn sách đầu tiên ông xuất bản có tên Tiệc Trần gian, là hợp tuyển thơ - hội họa - điêu khắc, do Nhà xuất bản Văn học ấn hành năm 2012. Năm 2015 ông xuất bản tác phẩm thứ hai với tên gọi Ngẫu hứng suy tư gồm thơ và tiểu thuyết với độ dày 1.116 trang do Nhà xuất bản Hội Nhà văn cấp phép dưới bút danh Vân Thuyết. Bến Thi Ca lần này có độ dày 1.216 trang gồm 4 bài viết, 2 truyện ngắn và 1.386 bài thơ do Nhà xuất bản Đồng Nai ấn hành dưới bút danh Thiền Zen.
Tôn thờ cái đẹp và triết lí sống, Thiền Zen nói rằng, thơ ông hiện sinh, duy mĩ, duy tình, kích thích sự sáng tạo về cái đẹp, vì bản chất cuối cùng của nghệ thuật là cái đẹp, văn chương nghệ thuật là để thưởng ngoạn, đánh động con người ta, tác động vào tâm tư tình cảm của người ta… Thiền Zen chia sẻ, 1.386 bài thơ trong tập Bến Thi Ca được ông sáng tác từ những năm 1970, tuyển lựa từ khoảng 1.600 bài thơ trong bản thảo ông gửi đến Nhà xuất bản.
Tác giả Thiền Zen - Paul Vân Thuyết tại buổi giới thiệu tác phẩm "Bến Thi Ca". Ảnh: BTC
Tác giả từng học sư phạm và mĩ thuật tại Hà Nội, là giảng viên Khoa Thiết kế mĩ thuật, Viện Đại học Mở Hà Nội. Bên cạnh việc viết, ở lĩnh vực hội hoạ, điêu khắc ông cũng hoạt động tích cực. Thiền Zen - Paul Vân Thuyết đã tham gia nhiều triển lãm chung và tổ chức 6 triển lãm cá nhân. Ông quan niệm “linh hồn thọ lâu hơn thể xác, chữ nghĩa thọ lâu hơn cuộc đời mỗi con người”. Thiền Zen cho rằng, ngôn ngữ và những con số tự nhiên là hai phương tiện cứu cánh thần thánh của tinh thần. Trích lời nhà thơ, nhà văn, nhà viết kịch Mĩ, Langston Hughes, đại ý “Hãy giữ chặt ước mơ, vì nếu nó tàn lụi thì cuộc đời chỉ như cánh chim gãy, không thể bay”, ông nói rằng “thơ ca chắp thêm đôi cánh cho ta bay tới miền tự do, giúp cho tâm hồn ta tế nhị, sâu sắc, tư tưởng rộng lớn bao dung…”.
Và có lẽ Thiền Zen cũng đã gửi ước mơ lớn của đời mình qua hội hoạ, thi ca, qua những con chữ tuôn trào xối xả. Gần trọn cuộc đời “si mê lầm lũi cuồng tín với văn chương, thi ca” như ông tự nhận, Thiền Zen đã liên tục thực hành văn chương. Dù vậy, với bản tính khép kín, ít kết giao nên bản thân ông cũng có ít tương tác với giới văn học, nhưng nhờ thế ông cũng có thể toàn tâm toàn ý và độc lập sáng tác. Với khối lượng đồ sộ, chất lượng và giá trị thơ ca của Thiền Zen đến đâu có lẽ còn cần chờ thêm sự lên tiếng của những nhà phê bình, của giới văn chương, những người viết tinh hoa, ngay chính những vị khách được mời và có mặt tại buổi giới thiệu tác phẩm, họ cũng cần thêm thời gian để đối thoại với văn bản tác phẩm.
Nhưng bước đầu cũng đã có một số cảm nhận.
Tại buổi giới thiệu tác phẩm, nói về hành trình sáng tạo của Thiền Zen – Paul Vân Thuyết, nhà nghiên cứu lí luận phê bình văn học La Khắc Hoà nói rằng, chúng ta từng sống qua một thời đại “31 triệu dân tất cả là chiến sĩ”, sau Đổi mới năm 1986, một thế hệ nghệ sĩ đã tự giải phóng mình để làm nghệ sĩ đích thực, tham gia vào đời sống bằng nghệ thuật và Vân Thuyết là một người như thế. Vân Thuyết như một lữ khách trần gian, trong sáng tạo thể hiện tính liên lĩnh vực, âm nhạc, hội hoạ, văn học nhưng tất cả đều là những đối thoại nội tâm, giải phóng nội tâm, giải phóng bản thân một cách sâu sắc để thực hành nghệ thuật. Dịch giả Dương Thắng với tham luận “Đối thoại với cái bóng của Vân Thuyết” nêu lên một vấn đề cốt yếu: Tại sao chúng ta lại cần phải nói về cuốn sách này? Việc chúng ta bàn luận về nó có “chính đáng” không? Và chúng ta sẽ dựa trên cái gì để nói về nó? Quan tâm đến 4 tiểu luận trong tác phẩm Bến Thi Ca, dịch giả Dương Thắng cho rằng, bằng trực cảm của một người làm thơ, nhiều mệnh đề Thiền Zen - Paul Vân Thuyết đưa ra chỉ một dòng nhưng có thể triển khai thành một cuốn sách để làm sáng tỏ và chứng minh nó.
Nhà nghiên cứu phê bình văn học La Khắc Hoà phát biểu tại buổi giới thiệu tác phẩm "Bến Thi Ca". Ảnh: BTC
Tâm thức thiền cũng đã biểu lộ xuyên suốt tác phẩm của Thiền Zen - Paul Vân Thuyết, điều này này thể hiện ở bút danh Thiền Zen mà ông lựa chọn cho ấn phẩm lần này. Theo Thiền Zen, bổn phận của người nghệ sĩ là luôn không ngừng mở rộng không gian tư tưởng - trí tưởng tượng - thức tỉnh tâm hồn - đánh động trí tuệ và lòng trắc ẩn - quan tâm sâu sắc đến những giá trị có tác dụng tạo dựng cái đẹp - kích thích sự sáng tạo - hướng đạo thẩm mĩ - nâng cao và khám phá thế giới tự nhiên - khám phá nhưng điều sâu kín nơi thăm thẳm con tim trong tận cùng vô thức!? Tất cả những điều đó như một vòng tròn khép kín.
Theo tác giả Bến Thi Ca, thơ ca cần những cuộc “nổi loạn nội tâm”: “Tôi luôn cho rằng thơ là khoái lạc, là cảm hứng của tâm hồn với thi ca. Thơ là vẻ đẹp thuần khiết thẩm mĩ. Thơ là vẻ đẹp của tâm hồn cô đơn, của lòng trắc ẩn trước cuộc đời đầy những biến cố bi hài bất trắc, ngập tràn hiểm nguy trên thế gian này…”. Thiền Zen chia sẻ, “làm nghệ thuật như đi trên dây, trượt chân ngã xuống rồi lại trèo lên đi tiếp, và không có đích đến”. Tinh thần này được ông diễn giải trong Bến Thi Ca: “Tự nó sẽ được tách khỏi tinh thần bế tắc rồi lại gặp những khó khăn mới, những ngăn trở mới - những bế tắc mới - rồi tự nó lại vượt qua, chu trình này cứ thế tiếp diễn không ngừng…”.
Dịch giả Dương Thắng phát biểu tại buổi giới thiệu sách. Ảnh: BTC
Với Thiền Zen, nhìn nhận lại hành trình chữ nghĩa của mình ông cũng “tự thú”: “Trong khoảnh khắc mộng du tôi từng mơ tưởng “hình như ta có bóng dáng của thiên tài” nhưng rồi tôi ngộ thức nhận ra rằng đó chỉ là “ảo tưởng khùng điên” của kẻ hoang tưởng”. Nhưng đọng lại vẫn là niềm khát vọng: Thi thoảng bất chợt cao hứng tôi cũng hi vọng rằng hậu thế sẽ biết đến những tác phẩm của tôi và có cái nhìn sâu sắc, chuẩn mực, chính xác hơn.
Bình luận về việc ra mắt tác phẩm đồ sộ về khối lượng của tác giả, dịch giả Dương Thắng cho rằng: “Khác với những vật thể hữu hình hay vô tri trong thế giới tự nhiên, một tác phẩm nghệ thuật chỉ tồn tại khi có một tinh thần đón nhận nó, và nó phải được tổ chức lại trong kí ức và trong ý thức của những người đọc và người xem. Và như thế, việc xuất bản và công bố tác phẩm như Vân Thuyết đã làm hôm nay là vô cùng quan trọng. Xuất bản chính là hoàn tất sự hiện hữu của tác phẩm bằng cách duy nhất có thể: đưa nó vào lĩnh vực chung của ý thức và đời sống xã hội. Nhưng cần phải nhấn mạnh rằng nghệ thuật không phải là cái tập hợp TOÀN BỘ các tác phẩm được tạo ra mà chỉ là tập hợp các tác phẩm còn sống sót sau cuộc đào thải khắc nghiệt của thời gian. Số phận những tác phẩm còn lưu giữ trong kí ức của chúng ta giống như là số phận của những kẻ may mắn sống sót sau một vụ đắm tàu vĩ đại”.
Bởi thế mọi thứ vẫn cần sự sàng lọc khắc nghiệt của thời gian.
DƯƠNG TỬ
VNQD