Năm 2025 đánh dấu chặng đường 80 năm đất nước giành độc lập - một hành trình thiêng liêng được hun đúc từ máu xương, lí tưởng và khát vọng của biết bao thế hệ. Trong dòng chảy ấy, nghệ thuật không chỉ là tiếng nói tinh thần mà còn là vũ khí sắc bén góp phần giữ gìn bản sắc và khơi dậy lòng yêu nước. Với NSND, Đại tá Vũ Tự Long, chèo không đơn thuần là nghề nghiệp mà là sứ mệnh anh mang theo suốt cuộc đời. Là người đứng đầu Nhà hát Chèo Quân đội, anh đang tiếp nối một truyền thống lâu đời bằng cách tiếp cận mới mẻ, gần gũi với công chúng. Những trăn trở, khát vọng của anh về vai trò của nghệ thuật dân gian trong hành trình dân tộc hôm nay đã thể hiện trong suốt cuộc trò chuyện về dòng chảy nghệ thuật và vai trò của những nghệ sĩ - chiến sĩ.
Đại tá, NSND Vũ Tự Long
Dòng chảy lịch sử, vai trò người nghệ sĩ - chiến sĩ
PV: Trong lịch sử hào hùng của dân tộc, nghệ sĩ - chiến sĩ luôn là những người giữ lửa tinh thần, kết nối truyền thống với hiện tại. Đặc biệt, khi thế hệ trẻ ngày càng quan tâm đến các sự kiện lịch sử - dân tộc, vai trò truyền cảm hứng của người nghệ sĩ - chiến sĩ càng trở thành cầu nối không thể thiếu.
Chúng ta đang tiến rất gần đến dấu mốc lịch sử trọng đại - 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong không khí thiêng liêng này, nhìn lại chặng đường đã qua của dân tộc, đặc biệt là những đóng góp của văn hóa nghệ thuật, trong đó có nghệ thuật chèo và vai trò của người nghệ sĩ - chiến sĩ chắc hẳn sẽ gợi cho anh những cảm xúc, suy tư…
NSND Vũ Tự Long: Nhà hát Chèo Quân đội của chúng tôi có hơn 70 năm xây dựng và trưởng thành, là một trong những đầu tàu của nghệ thuật chèo, đặc biệt là chèo hiện đại. Chèo của chúng tôi gắn liền với hơi thở cuộc sống hiện đại, với người lính trên thao trường. Chúng tôi tự hào là đơn vị hàng đầu về đề tài chiến tranh cách mạng, các tác phẩm không chỉ đoạt các giải thưởng cao quý mà còn in đậm trong lòng công chúng, chiến sĩ theo năm tháng. Cứ tết đến xuân về là anh em nghệ sĩ - chiến sĩ của nhà hát lại đi diễn không ngừng nghỉ và khẳng định vị thế quan trọng, đặc biệt là với bà con đồng bằng Châu thổ sông Hồng. Thương hiệu của chúng tôi chính là đề tài về người lính, từ xưa đến nay. Người lính trong vở diễn của chúng tôi là sự chân thực, sinh động nhất, gắn liền với hơi thở, mồ hôi, thậm chí là nỗi đau của các thế hệ cha anh. Chúng tôi không phải diễn để ra hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ, bởi hình ảnh đó trong máu, trong tim, trong tình yêu nghệ thuật của chúng tôi.
Trong chặng đường 80 năm của dân tộc, Nhà hát Chèo Quân đội cũng đã để lại dấu ấn và có sức sống mãnh liệt đến bây giờ bởi vì chèo “từ nhân dân mà ra”, giống như Quân đội ta, “từ nhân dân mà ra” và “vì nhân dân mà chiến đấu”. Cứ như vậy, chèo có sức hút, sức lan tỏa, sự đồng cảm và truyền cảm hứng rất lớn.
NSND Vũ Tự Long cùng các học viên trẻ sau một buổi biểu diễn
PV: Trên cương vị Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội - một đơn vị hai lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân và vừa vinh dự đón nhận Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Ba, theo anh, sứ mệnh của Nhà hát trong việc gìn giữ, phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống gắn với nhiệm vụ chính trị, tuyên truyền đường lối của Đảng, Nhà nước và Quân đội trong giai đoạn hiện nay là gì, đặc biệt khi hướng tới những ngày lễ lớn của dân tộc?
NSND Vũ Tự Long: Theo tôi, yếu tố quan trọng nhất đối với một đơn vị nghệ thuật là chuyên môn nghiệp vụ phải đặt lên hàng đầu. Sau đó là tinh thần làm việc, cống hiến, thực hiện nhiệm vụ đều phải thẳng thắn, chân thành, giữ được đoàn kết trong nội bộ. Rồi mới đến đời sống vật chất và tinh thần phải đi đôi với nhau, tạo động lực. Ba điều này như ba chân kiềng vững chắc để đơn vị phát triển.
Chúng tôi hiểu rằng, Nhà hát Chèo Quân đội là một trong những cái nôi của nghệ thuật chèo, đặc biệt là chèo hiện đại. Phong cách chèo của chúng tôi là “chèo quân đội”, là chèo của lính. Chính người lính diễn cho người lính, và họ hiểu được cuộc sống, tâm tư tình cảm của nhau để chia sẻ. Điều này tạo nên sự chân thực và sinh động nhất trong các vở diễn về đề tài lực lượng vũ trang.
Sứ mệnh của chúng tôi là phải luôn đưa nghệ thuật chèo tiệm cận, thay đổi và đi cùng với sự phát triển của quân đội. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, trực tiếp là Tổng cục Chính trị, cùng sự định hướng của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các thế hệ cán bộ, nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công, nhân viên, chiến sĩ Nhà hát Chèo Quân đội luôn gắn bó với bộ đội và nhân dân, phản ánh trung thực, sinh động, phong phú cuộc sống, chiến đấu, lao động, xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc, kịp thời phục vụ bộ đội và nhân dân trên mọi miền đất nước.
Chúng tôi không chỉ giữ giá trị truyền thống, mà còn phát huy trong một mô hình khác biệt với các đoàn nghệ thuật khác: nghệ sĩ trong quân đội. Điều này thể hiện qua việc lựa chọn kịch bản, âm nhạc, trang thiết bị, họa tiết, và công tác đạo diễn, đảm bảo không làm kéo lùi sự phát triển của nghệ thuật.
Trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt khi hướng tới những ngày lễ lớn của dân tộc, chúng tôi tập trung vào những tác phẩm mang tính thời sự, gắn liền với hơi thở cuộc sống hiện đại. Ví dụ như tác phẩm về Tổng bí thư Nguyễn Văn Cừ mà chúng tôi đang phục dựng để dự thi Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc vào cuối năm nay. Đây là tác phẩm hướng tới kỉ niệm 80 năm ngày Quốc khánh, viết về một nhà lãnh đạo cách mạng gắn liền với những làn điệu dân ca, thể hiện tình yêu quê hương đất nước và sự đấu tranh gian khổ.
Mục tiêu của chúng tôi là thông qua nghệ thuật chèo, truyền tải ý nghĩa lịch sử, tuyên truyền đường lối của Đảng, Nhà nước và Quân đội một cách sống động, chân thực, đặc biệt là đến với thế hệ trẻ. Giới trẻ ngày nay cần được trải nghiệm và biết đến những mốc son lịch sử, những vị anh hùng dân tộc đã hi sinh vì sự ra đời của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Chúng tôi mong muốn các tác phẩm của mình sẽ tiếp tục để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng công chúng và cán bộ chiến sĩ, khẳng định vị thế hàng đầu của Nhà hát Chèo Quân đội trong đề tài chiến tranh cách mạng.
Một cảnh trong vở diễn Nguyễn Văn Cừ tuổi trẻ chí lớn
PV: Anh đã chia sẻ rất hay về vai trò và sứ mệnh của người nghệ sĩ - chiến sĩ. Nhưng ở góc độ cá nhân sâu thẳm nhất, đã có lúc nào anh cảm thấy sự “xung đột” giữa kỉ luật nghiêm ngặt, khuôn khổ của một sĩ quan quân đội và tâm hồn cần tự do, bay bổng của một người nghệ sĩ không? Anh làm thế nào để dung hòa hai con người đó trong chính mình? Cụ thể, kỉ luật quân đội đã giúp gì cho sự sáng tạo nghệ thuật của anh, và ngược lại, sự lãng mạn, đa cảm đã giúp anh như thế nào trong vai trò lãnh đạo một đơn vị quân đội?
NSND Vũ Tự Long (cười): Cảm ơn nhà báo vì một câu hỏi rất đời mà tôi tin là không chỉ tôi mà nhiều anh em nghệ sĩ - chiến sĩ cũng từng suy ngẫm. Nói là xung đột hay mâu thuẫn thì tôi nghĩ chưa hẳn đúng, mà tôi gọi đó là sự cộng hưởng, sự bổ trợ để làm nên một con người hoàn chỉnh hơn.
Đúng là người lính thì kỉ luật là sắt, mệnh lệnh là trên hết, mọi thứ phải vuông thành sắc cạnh. Còn người nghệ sĩ thì tâm hồn lúc nào cũng cần bay bổng, lãng mạn, đôi khi là lơ lửng trên mây. Đã có những lúc, nhất là khi còn trẻ, tôi cũng cảm thấy có sự giằng co trong chính mình. Khi đang say sưa với một vai diễn, một ý tưởng sáng tạo, thì tiếng kèn hiệu lệnh vang lên, mình phải lập tức trở về với thực tại, với trách nhiệm của người quân nhân.
Nhưng rồi qua năm tháng, tôi nhận ra chính hai yếu tố đó đã tôi luyện nên tôi của ngày hôm nay.
Kỉ luật quân đội đã cho nghệ thuật một điểm tựa vững chắc. Sự tự do của người nghệ sĩ nếu không có kỉ luật sẽ dễ trở thành sự tùy tiện, vô kỉ luật. Chính khuôn khổ của quân đội đã dạy tôi cách biến những cảm xúc bay bổng thành một tác phẩm có cấu trúc, có đầu có cuối. Từ đó giúp tôi biết cách đặt mục tiêu và dốc toàn lực để hoàn thành, dù khó khăn đến đâu. Hơn hết, cuộc sống trong quân ngũ cho tôi chất liệu quý giá nhất, đó là hơi thở, mồ hôi, thậm chí là nỗi đau của các thế hệ cha anh. Không có nó, nghệ thuật của tôi chỉ là sự tưởng tượng sáo rỗng.
Ngược lại, tâm hồn nghệ sĩ giúp tôi làm một người lãnh đạo mềm hơn, gần hơn. Quản lí một đơn vị nghệ thuật không thể chỉ dùng mệnh lệnh nhất nhất phải theo. Bởi nghệ thuật phải xuất phát từ trái tim, từ sự rung động. Chất nghệ sĩ giúp tôi thấu hiểu, đồng cảm với những trăn trở, những tâm tư của anh em, từ những người trẻ nhất 18 tuổi đến những người sắp về hưu. Tôi hiểu rằng, muốn anh em cống hiến hết mình, thì người chỉ huy phải thực sự chân thành, gần gũi và hiểu những người sát cánh cùng mình.
Vậy nên, trong tôi không có hai con người xung đột, mà là một người nghệ sĩ - chiến sĩ. Chất lính là khung, là nền tảng vững chắc, còn chất nghệ sĩ là tâm hồn, là tình cảm để lấp đầy khung đó. Chúng hòa quyện vào nhau, để khi tôi bước lên sân khấu, tôi là người lính hát bằng cả trái tim nghệ sĩ, và khi tôi làm công tác quản lí, tôi là người chỉ huy thấu cảm bằng tâm hồn của một người đồng nghiệp.
NSND Vũ Tự Long, Soobin Hoàng Sơn và Cường Seven sau màn trình diễn Trống cơm
PV: Nhìn về tương lai của nghệ thuật chèo nói riêng và văn hóa nghệ thuật phục vụ quân đội nói chung, đâu là những trăn trở và kì vọng lớn nhất của anh trong việc đào tạo, bồi dưỡng thế hệ nghệ sĩ - chiến sĩ kế cận, để họ vừa “hồng” vừa “chuyên”, tiếp nối xứng đáng truyền thống cha anh?
NSND Vũ Tự Long: Về đào tạo thế hệ nghệ sĩ - chiến sĩ kế cận, điều tôi trăn trở nhất là làm sao để các em, ngoài tài năng chuyên môn, còn phải thực sự “đỏ” về tư tưởng, “hồng” về phẩm chất người lính. Phong cách chèo quân đội của chúng tôi đòi hỏi các em phải sống, phải cảm nhận được hơi thở của cuộc sống quân ngũ, của những hi sinh, cống hiến. Kì vọng của tôi là các em không chỉ giỏi nghề mà còn phải thấm nhuần lí tưởng, sẵn sàng cống hiến vì nhân dân, vì Tổ quốc. Công việc của một người nghệ sĩ - chiến sĩ rất bận rộn, đòi hỏi sự cân bằng giữa công việc cơ quan, các dự án bên ngoài và cả việc học tập, bồi dưỡng chuyên môn. Tôi cũng mong muốn thế hệ kế cận sẽ phát huy truyền thống, nhưng phải sáng tạo và đổi mới để gần hơn với công chúng trẻ.
PV: Vậy các nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Quân đội, đặc biệt là anh, ở vị trí lãnh đạo, đã và đang làm gì để giữ lửa chèo?
NSND Vũ Tự Long: Để giữ lửa chèo, bản thân tôi và các nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Quân đội đã và đang làm rất nhiều việc. Đầu tiên là giữ vững bản sắc: chúng tôi luôn giữ vững tôn chỉ mục đích là phong cách chèo quân đội, do người lính diễn cho người lính. Điều này tạo nên sự chân thực, sinh động, gắn liền với hơi thở cuộc sống của người lính.
Thứ hai là tiệm cận với hiện đại: nghệ thuật chèo quân đội không ngừng thay đổi, đi cùng sự phát triển của quân đội. Chúng tôi không còn giữ lối diễn mấy tiếng một vòng như xưa nữa, mà phải song hành với cuộc sống hiện đại. Điều này thể hiện qua âm nhạc, trang thiết bị, công tác đạo diễn và việc chọn kịch bản. Chúng tôi sẽ không làm những gì kéo lùi sự phát triển của nghệ thuật.
Cuối cùng là gắn kết với công chúng: Chúng tôi tích cực mang nghệ thuật chèo đến với cán bộ, chiến sĩ và bà con đồng bằng châu thổ, đặc biệt ở các vùng văn hóa lâu đời. Điều này giúp duy trì sức hút và sự lan tỏa của chèo.
NSND Vũ Tự Long cùng nhóm nhạc khi tham gia Anh trai vượt ngàn chông gai
Lan tỏa nghệ thuật truyền thống - Sức hút từ Anh trai vượt ngàn chông gai
PV: Chúc mừng anh vừa qua 6 đêm trình diễn cho chương trình nghệ thuật của Anh trai vượt ngàn chông gai (ATVNCG), có vẻ như 33 anh tài đã tạo thành một thương hiệu riêng để đánh thức các yếu tố tiềm ẩn của chính mình cũng như tạo dựng một đại gia đình gắn kết bằng tình cảm thân thiết. Sân chơi này không đơn thuần là một chương trình truyền hình mà còn là không gian đậm dấu ấn cá nhân - nơi nghệ thuật được lắng nghe bằng trái tim, và tình cảm được thể hiện bằng hành động, chưa kể ở đó, hình ảnh người lính Quân đội nhân dân Việt Nam cũng thật đẹp. Ở đó, mỗi người không chỉ là nghệ sĩ biểu diễn, mà còn là người kể chuyện đời mình, người nâng đỡ và soi sáng cho bạn diễn. Những tràng pháo tay, những giọt nước mắt, những cái ôm thật chặt sau cánh gà… tất cả đều nói lên một điều: đây là nơi mà nghệ thuật và tình người gặp nhau một cách đẹp đẽ nhất. Nhiều khán giả đã xúc động vì không khí chân thành, không có sự tô vẽ, chỉ có niềm tin và sự sẻ chia. Chính sự “thật” ấy đã tạo nên chất riêng của ATVNCG, và khiến chương trình khác biệt giữa rất nhiều sân khấu truyền hình hiện nay. Và với anh - một người nghệ sĩ đã đi qua nhiều thăng trầm - có lẽ đây là nơi để lắng lại, nhìn thấy mình, và truyền cảm hứng cho thế hệ kế tiếp…
NSND Vũ Tự Long: Cảm ơn những lời nhận xét chân thành của bạn. Đúng là ATVNCG không chỉ là một chương trình giải trí đơn thuần. Ở đây, tôi và các anh em nghệ sĩ khác đều sống thật, diễn thật. Sự “thật” này chính là điều cốt lõi nhất. Khi nghệ thuật xuất phát từ trái tim, từ sự rung động chân thành sẽ chạm đến trái tim khán giả một cách tự nhiên nhất, không cần phải tô vẽ. Bản thân tôi, sau nhiều năm làm nghề, nhiều thăng trầm, thì sân chơi này đúng là một không gian để mình nhìn lại, để thấy được giá trị của sự kết nối, của tình nghệ sĩ. Và cũng chính từ những trải nghiệm chân thật này, tôi hi vọng mình có thể truyền được cảm hứng về sự cống hiến hết mình, về tình yêu với nghề, với nghệ thuật đến các thế hệ kế cận.
Tôi cũng rất vui vì mình là người duy nhất của Quân đội có mặt trong chương trình này. Kỉ niệm vui là tôi cũng là người duy nhất trong nhà chung gấp chăn buổi sáng. Chắc có lẽ thói quen của quân nhân. Ngoài ra, một số tiết mục được biết đến trong chương trình như Chiếc khăn piêu, Áo mùa đông được dàn dựng và biến tấu thành những câu chuyện gắn liền giữa Bộ đội Cụ Hồ và người dân trong kháng chiến giúp giới trẻ, đặc biệt là thế hệ con, cháu chúng tôi biết đến và thêm yêu lịch sử dân tộc.
PV: Trống cơm qua màn trình diễn của bộ ba Tự Long, Cường Seven và Soobin Hoàng Sơn thực sự để lại dấu ấn và là cột mốc của cả ba nghệ sĩ trong chương trình. Anh cũng từng miêu tả “Trăm năm sau tác phẩm Trống cơm vẫn trong tim tôi”, có cảm giác khi lên sân khấu anh cùng đồng nghiệp luôn trong trạng thái liệu khi nào “trời mới đổ cơn mưa lần nữa”, anh có thể chia sẻ tâm thế của mình với những màn trình diễn trong ATVNCG không?
NSND Vũ Tự Long: Trống cơm là một tiết mục đặc biệt đối với tôi và anh em, một kỉ niệm rất đáng nhớ. Với mỗi màn trình diễn trong ATVNCG, tâm thế của tôi luôn là phải cống hiến hết mình, phải làm bằng cả trái tim và sự chân thành. Bởi vì tôi nghĩ, làm nghệ thuật mà còn tính toán, còn đối phó thì sẽ không bao giờ chạm được đến khán giả. Mình phải thật sự sống với nhân vật, sống với tác phẩm. Khi mình đã đặt toàn bộ tâm huyết vào đó, thì tự khắc sẽ có sự cộng hưởng từ người xem, và đó mới là điều quý giá nhất mà người nghệ sĩ có thể đạt được. Cảm giác ấy không phải là chờ đợi “cơn mưa”, mà là chủ động tạo ra những khoảnh khắc bùng nổ, những cảm xúc chân thật nhất.
PV: Khi xem các tiết mục, tôi thấy các nghệ sĩ thật sự đã cống hiến hết cả sức lực và tài năng. Anh vừa đi học, vừa ở vị trí lãnh đạo và ở trên sân khấu. Anh chia sẻ bí kíp để lúc nào cũng hết mình, tràn đầy năng lượng ở mọi cương vị?
NSND Vũ Tự Long (cười): Nói thật là tôi không có bí kíp nào gọi là cân bằng đâu. Tôi không nghĩ mình cân bằng được, mà là mình bị cuốn đi bởi guồng quay công việc ấy. Lịch trình của tôi vừa ở cơ quan, vừa đi diễn, vừa đi học nhiệm vụ chính trị lại còn đang chuẩn bị bảo vệ luận án tiến sĩ nữa. Nhiều khi sức khỏe cũng bị ảnh hưởng, thời gian cho gia đình cũng ít đi. Nhưng quan điểm của tôi là, ở bất kì cương vị nào, điều đầu tiên phải là chuyên môn nghiệp vụ. Sau đó là tinh thần phải thẳng thắn, chân thành, giữ được sự đoàn kết. Rồi mới đến đời sống vật chất và tinh thần phải đi đôi với nhau để tạo thành động lực. Khi đã xác định rõ những điều cốt lõi này, mình cứ thế mà dốc hết sức mình thôi, làm mọi việc bằng tất cả đam mê và trách nhiệm.
PV: Các tiết mục Trống cơm, Chiếc khăn piêu, Mẹ yêu con, Áo mùa đông… trong chương trình là minh chứng cụ thể nhất của văn hóa dân tộc sẽ luôn còn mãi khi có cách khai thác phù hợp. Anh đánh giá như thế nào về tiềm năng của những chương trình giải trí có yếu tố văn hóa, nghệ thuật trong việc định hướng thẩm mĩ, giáo dục lí tưởng và khơi gợi tình yêu với nghệ thuật truyền thống cho thế hệ trẻ hiện nay?
NSND Vũ Tự Long: Tôi đánh giá tiềm năng của những chương trình này là cực kì lớn. Các tiết mục mà bạn vừa kể chính là minh chứng hùng hồn. Nghệ thuật chèo của Nhà hát Chèo Quân đội chúng tôi vẫn đang có một chỗ đứng vững chắc trong lòng công chúng và cán bộ chiến sĩ, đặc biệt là thế hệ trẻ. Bởi vì chúng tôi luôn giữ vững tôn chỉ: phong cách chèo của lính, do lính diễn và hiểu cuộc sống của lính. Khi mình truyền tải những điều chân thực, gắn liền với hơi thở cuộc sống, với những hi sinh, cống hiến, thì sẽ tự động định hướng thẩm mĩ, giáo dục lí tưởng và khơi gợi tình yêu với nghệ thuật truyền thống một cách rất tự nhiên và hiệu quả cho các bạn trẻ.
PV: Yếu tố chèo cũng đã được anh khai thác trong ATVNCG để phục vụ nhu cầu cảm thụ nghệ thuật hiện đại. Nếu có thể thêm các tiết mục sau Đào liễu, anh sẽ chọn làm mới tác phẩm chèo nào theo hướng này?
NSND Vũ Tự Long: Nếu có thêm cơ hội biểu diễn trên sân khấu ATVNCG, tôi sẽ ưu tiên chọn những tác phẩm chèo có khả năng lột tả được vai trò, vị trí của chiến sĩ trẻ trong bối cảnh xã hội hiện đại. Chèo bây giờ không thể giữ nguyên kiểu diễn “mấy tiếng một vòng” như ngày xưa nữa, khi mà người lính đã bắn tên lửa vượt đại châu, xuyên lục địa rồi. Tiếng hát chèo của người chiến sĩ phải luôn gần gũi, thay đổi và đi cùng với sự phát triển của quân đội. Tôi sẽ tìm những kịch bản cho phép chúng tôi vừa giữ được truyền thống, vừa truyền tải sang một mô hình khác - mô hình người lính hiện đại trong quân đội.
NSND Vũ Tự Long trong chương trình Luật siêu dễ
PV: Từ chương trình tôi cho rằng, văn hóa truyền thống - giá trị cốt lõi của dân tộc không thể mất đi khi nghệ thuật biểu diễn biết cách đổi mới và vận hành đúng hướng. Anh có nghĩ rằng nghệ thuật chèo nên được một lần “tái cấu trúc” hay “remix” để đổi mới, thuận theo sự phát triển thời đại?
NSND Vũ Tự Long: Tôi cho rằng chèo hoàn toàn có thể được “tái cấu trúc” hay “remix” để đến gần hơn với khán giả và thuận theo dòng chảy phát triển. Chèo vẫn là chèo nhưng không nên giữ nguyên trong khuôn khổ cũ. Nhà hát Chèo Quân đội chúng tôi đã và đang làm điều đó thông qua chỉ đạo, giám sát của cấp trên. Chúng tôi vẫn giữ được truyền thống, vì điều đó nằm sâu trong tâm hồn của mỗi nghệ sĩ được đào tạo bài bản. Nhưng truyền thống đấy phải được truyền sang một mô hình khác, đó chính là mô hình người lính trong quân đội. Từ thế đứng, dáng đi, cho đến âm nhạc, trang thiết bị, công tác đạo diễn, kịch bản, tất cả đều được đổi mới để phù hợp với người lính và khán giả hiện đại. Chèo quân đội phải luôn luôn tiệm cận, thay đổi và đi cùng với sự phát triển của quân đội. Chúng tôi không bao giờ làm những gì kéo lùi sự phát triển của nghệ thuật.
PV: Theo anh, bản sắc dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa văn hóa ngày nay có ý nghĩa như thế nào? Trong cuộc “xâm lăng văn hóa” từ các nền tảng giải trí nước ngoài, người nghệ sĩ như anh đóng vai trò là người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa đó ra sao để giữ gìn và khẳng định giá trị cốt lõi của Việt Nam?
NSND Vũ Tự Long: Hướng tới dấu mốc 80 năm Quốc khánh, câu hỏi của bạn không chỉ là một câu hỏi về nghệ thuật, mà còn là một câu hỏi về trách nhiệm của thế hệ chúng tôi với Tổ quốc.
Trong bối cảnh hiện nay, hai chữ “độc lập” mang một hàm nghĩa rộng lớn hơn rất nhiều. Độc lập không chỉ là toàn vẹn lãnh thổ, mà còn là độc lập về văn hóa. Bản sắc dân tộc chính là hệ miễn dịch của đất nước trước những cuộc xâm lăng văn hóa đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên không gian mạng. Nếu chúng ta mất đi bản sắc, chúng ta sẽ tự hòa tan, tự đánh mất mình dù đất nước vẫn còn.
Trong cuộc chiến không tiếng súng này, người nghệ sĩ - chiến sĩ chúng tôi tự nhận thấy mình có một sứ mệnh đặc biệt. Chúng tôi chính là những người lính trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. “Vũ khí” của chúng tôi chính là nghệ thuật, là những làn điệu chèo, những vở diễn mang đậm tâm hồn và cốt cách Việt Nam.
PV: Vậy nghệ thuật chèo của Nhà hát Chèo Quân đội đã “chiến đấu” trên mặt trận này như thế nào?
NSND Vũ Tự Long: Lấy truyền thống làm gốc rễ, làm thành trì: Sức mạnh lớn nhất của chèo là “từ nhân dân mà ra”. Đó là tiếng nói, là tâm hồn của người Việt được chắt lọc qua hàng ngàn năm. Chúng tôi quyết tâm giữ vững cội gốc đó, bởi mất gốc là mất tất cả. Giá trị truyền thống đã nằm sâu trong tâm hồn của mỗi nghệ sĩ chúng tôi.
Dùng sự đổi mới, sáng tạo làm vũ khí tấn công: Giữ gốc không có nghĩa là bảo thủ, lạc hậu. Chúng tôi hiểu rằng, muốn giới trẻ nghe mình, yêu mình, thì mình phải nói bằng ngôn ngữ của họ. Đó là lí do chúng tôi luôn trăn trở để “tái cấu trúc”, “remix”, để chèo phải có thay đổi và đi cùng với sự phát triển của quân đội và xã hội. Chúng tôi dùng âm nhạc, sân khấu hiện đại để khoác lên chèo một tấm áo mới hấp dẫn, gần gũi hơn, nhưng bên trong tấm áo đó vẫn là một trái tim Việt Nam, một câu chuyện Việt Nam.
Xây dựng những hình tượng đẹp để lan tỏa giá trị cốt lõi: Thay vì chạy theo những xu hướng giải trí đơn thuần, chúng tôi tập trung vào những tác phẩm có giá trị tư tưởng, nghệ thuật cao, đặc biệt là về đề tài chiến tranh cách mạng và người lính Cụ Hồ. Chúng tôi muốn thông qua nghệ thuật để kể cho thế hệ trẻ nghe về những mốc son lịch sử, về sự hi sinh của cha anh, để khơi dậy trong các em lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc.
Cuộc chiến giữ gìn bản sắc văn hóa còn rất dài và nhiều cam go. Nhưng với vai trò của người nghệ sĩ - chiến sĩ, chúng tôi tin rằng, chỉ cần ngọn lửa đam mê với nghệ thuật dân tộc còn cháy trong tim, chỉ cần chúng tôi còn biết làm nghệ thuật bằng tấm lòng chân thành nhất, chúng tôi sẽ góp phần xứng đáng vào việc giữ gìn và khẳng định giá trị cốt lõi của Việt Nam, để văn hóa dân tộc sẽ trường tồn cùng non sông đất nước.
PV: Từ trải nghiệm của mình, anh có lời khuyên hay nhắn nhủ gì đến các bạn trẻ đang theo đuổi đam mê nghệ thuật, đặc biệt là những loại hình nghệ thuật truyền thống, làm thế nào để họ giữ được “lửa” nghề và kết nối được với dòng chảy của đời sống đương đại, đóng góp vào sự phát triển chung của văn hóa nước nhà?
NSND Vũ Tự Long: Lời khuyên của tôi dành cho các bạn trẻ đang theo đuổi nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật truyền thống, là hãy luôn giữ “lửa” nghề từ sự chân thành trong trái tim mình. Nghệ thuật truyền thống, như chèo, có sức hút, sức lan tỏa, sự đồng cảm và truyền cảm hứng rất lớn. Chèo từ nhân dân mà ra, nên sẽ luôn có chỗ đứng. Các bạn phải sống, phải cảm nhận được hơi thở của cuộc sống đương đại, của những cống hiến, hi sinh. Hãy luôn sáng tạo, thay đổi, đi cùng với sự phát triển của thời đại, nhưng đừng bao giờ quên giá trị truyền thống đã nằm sâu trong tâm hồn mình. Hãy làm nghệ thuật bằng tình yêu chân thật nhất, như hình ảnh anh bộ đội trong vở diễn của chúng tôi, phải là sự chân thực nhất, sinh động nhất.
Riêng với các bạn trẻ chọn con đường trở thành một nghệ sĩ - chiến sĩ, tôi muốn nhấn mạnh thêm một điều. Trong môi trường quân đội, ngoài việc giữ “lửa” đam mê, các bạn còn là một người lính trên mặt trận văn hóa. Vì vậy, yếu tố định hướng là vô cùng quan trọng. Sự lựa chọn các tác phẩm để dàn dựng không phải là ngẫu hứng mà luôn nhận được sự chỉ đạo kịp thời, sát sao về đường lối, chủ trương, tư tưởng của Tổng cục Chính trị và Bộ Quốc phòng. Mỗi nghệ sĩ chúng tôi đều được quán triệt sâu sắc về vai trò, trách nhiệm và sứ mệnh của “một người nghệ sĩ hai lần chiến sĩ”.
PV: Cảm ơn Đại tá, NSND Vũ Tự Long về cuộc trò chuyện. Chúc các nghệ sĩ - chiến sĩ của Nhà hát Chèo Quân đội luôn mang trong mình một khát vọng cống hiến, vì nhân dân, vì Tổ quốc và luôn có tình yêu và khát vọng với nghệ thuật chèo, bằng sự sáng tạo của mình đưa chèo đến với đông đảo nhân dân và chiến sĩ trong làn gió của thời đại mới.
HOÀNG OANH thực hiện
VNQD