Báo chí trong thời đại nhiễu động cần sự góp mặt của những cây bút biết nhìn thẳng vào thực tại, dám dấn thân, dám chất vấn vì sự thật, bảo vệ lẽ phải. Cuốn sách mới của nhà báo - nhà văn Hồ Quang Lợi là một lát cắt thấm đẫm suy tư như thế.
Sáng 12/6, tại Hà Nội, cuốn sách Sự thật, lẽ phải và ngọn bút chính thức ra mắt bạn đọc, đánh dấu cột mốc đáng nhớ trong hành trình làm báo hơn bốn thập kỷ của tác giả Hồ Quang Lợi – nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam. Buổi ra mắt không chỉ là một hoạt động phát hành sách đơn thuần hướng tới kỉ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, mà còn là một cuộc gặp gỡ đầy ý nghĩa giữa những người làm nghề báo, văn chương, lý luận. Nhiều thế hệ làm báo ở nhiều độ tuổi có mặt chúc mừng, trong đó phải kể đến sự hiện diện của nhà báo Hà Đăng, năm nay 97 tuổi.
Đông đảo người tham dự có mặt cũng như gửi hoa chúc mừng tác giả.
Hành trình nghề báo và nhân cách cầm bút
Hồ Quang Lợi là nhà báo với 30 năm công tác trong quân đội trước khi nhận các chức danh như Tổng biên tập báo Hà Nội mới, Chủ tịch Hội Nhà báo Hà Nội, Ủy viên Ban thường vụ Thành ủy, Trưởng ban Tuyên giáo Thành ủy Hà Nội, Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam… Ông cũng từng đạt 9 Giải báo chí Quốc gia và toàn quốc; ra mắt 11 cuốn sách. Như vậy, đủ để thấy rằng nói về kinh nghiệm, kĩ năng nghề báo không cần thiết, phải nói về ông ở khía cạnh đạo đức báo chí.
Trong họp báo ra mắt, ông chia sẻ: Câu chuyện báo chí nói biết bao nhiêu không đủ, như tôi dành cả cuộc đời làm báo cũng chưa thấy điểm dừng. Bởi báo chí là chính cuộc sống, là gương mặt, tấm gương soi xã hội, câu chuyện báo chí hôm nay vẫn luôn là nóng bỏng của xã hội. Nói đến báo chí là làm rõ sự thật, nhưng có những thứ tưởng như là sự thật mà là lừa dối chúng ta. Góc nhìn, cách nhìn, cách viết như thế nào để làm rõ sự thật, bảo vệ lẽ phải. Nhà báo có thể làm được điều đó bằng chính ngòi bút của mình.
Hồ Quang Lợi không chỉ là người viết thời sự. Ông còn là người kiến tạo nên những không gian đổi mới trong báo chí. Từ những dòng bình luận sắc sảo về chiến sự quốc tế, chuyển đổi số, cho đến các suy tư đầy nhân văn về phận người trong truyền thông đương đại, mỗi bài viết đều mang dáng dấp của một trí tuệ tỉnh táo và trái tim thao thức. Nét đặc biệt trong văn phong của ông là khả năng kết hợp giữa ngôn ngữ báo chí sắc gọn và tinh thần văn học lắng đọng – điều mà không nhiều nhà báo lý luận có thể duy trì lâu bền.
Nhà báo Hồ Quang Lợi trong lễ ra mắt nhiều lần bày tỏ xúc động khi buổi ra mắt có sự hiện diện của đông đảo các lãnh đạo, đồng nghiệp, bạn bè và người thân.
Trí tuệ - Nhân văn - Trách nhiệm
Cuốn sách được chia thành tám chương với các nhan đề như: Tâm thế cầm bút, Đạo đức báo chí, Mạnh hơn bảo kiếm, Mạng xã hội, AI và báo chí… Nhìn vào đó, người đọc có thể thấy rõ một ý thức định vị lại báo chí trong một thời đại đầy biến động. Nhà báo không chỉ đưa tin. Nhà báo, như quan niệm của Hồ Quang Lợi, là người gác cửa cho sự thật – một sự thật nhiều khi không dễ hiển lộ, thậm chí dễ bị lãng quên hoặc làm sai lệch.
“Báo chí có quyền lực nhưng quyền lực đó không phải do nhà báo tạo cho mình mà do nhân dân tin cậy vào báo chí, chúng ta chỉ có thể làm nghề tử tế, tinh thông thì báo chí mới có quyền lực” – Nhà báo Hồ Quang Lợi chia sẻ.
Cái đáng quý ở tập sách này không chỉ là những kiến giải đầy thuyết phục, mà còn là sự nhất quán trong tư tưởng của người viết. Dù bàn đến mạng xã hội hay giá trị truyền thông chính thống, dù viết về chiến tranh hay văn hóa đọc, ông đều giữ một lập trường đạo đức rõ ràng: bảo vệ con người, đề cao giá trị dân tộc, giữ gìn ngọn lửa nhân văn trong từng con chữ.
Nhà phê bình Bùi Việt Thắng trong phát biểu của mình nêu ra ba ưu điểm của cuốn sách, ông lý giải: i, Yêu cầu cao nhất của báo chí là báo chí nhân văn, ii, thấm nhuần tận chân tơ kẽ tóc tinh thần Việt Nam bởi thực tế hiện nay, theo tôi, trên truyền thông, sinh hoạt văn hóa, văn học thì tinh thần Việt Nam đang dần bị mai một, iii, Hồ Quang Lợi định nghĩa tinh thần Việt Nam với lõi vàng là văn hiến Việt Nam. Chính báo chí đã chọn Hồ Quang Lợi để gửi những điều cần thiết của một nhà báo chân chính.
Lễ ra mắt sách diễn ra tại Thư viện Quân đội
Đọc để giữ lửa nghề, để viết đúng và viết thật
Tại buổi ra mắt, nhiều ý kiến của giới nghiên cứu và bạn nghề đều đồng thuận rằng Sự thật, lẽ phải và ngọn bút là một tài liệu quý, không chỉ cho người làm báo mà còn cho người làm văn hóa, giáo dục, quản lý. Nhà báo Đỗ Doãn Hoàng nhận định: Tập sách giống như một cẩm nang nghề, nhưng sâu xa hơn là một hành trình nhân cách hóa nghề viết – ở đó người cầm bút buộc phải trả lời câu hỏi: mình đang đứng về phía ai? Đây cũng là cuốn sách mà thế hệ sinh viên báo chí cần phải đọc.
Trong chương Mạch đập thời đại, ngoài các bài viết in trong năm 2025, có cả tác phẩm in từ năm 2019, tuy nhiên, nội dung về thế giới đương đại được lý giải vẫn còn nguyên giá trị. Vẫn là các mâu thuẫn, xung đột giữa các quốc gia cũng như trách nhiệm với các cam kết quốc tế. Điều này chứng tỏ rằng tầm nhìn dự đoán cũng như phân tích đa chiều của tác giả có hệ thống, tầm nhìn và định hướng.
Bên cạnh đó, Hồ Quang Lợi cũng là nhà báo đau đáu với chuyển đổi số, ông cũng dành riêng một chương trong cuốn sách để viết về vấn đề này và khẳng định rằng, công nghệ hay AI chỉ là công cụ giúp nhà báo khai thác thông tin, làm việc hiệu quả, nhanh chóng, chứ hoàn toàn không thể thay thế con người. Giai đoạn chuyển đổi này giống như sự biến động khi máy tính, truyền hình, báo điện tử xuất hiện trong những thập niên trước.
Trong bối cảnh truyền thông đang đối mặt với khủng hoảng niềm tin, với những dòng thông tin hời hợt, giật gân và phiến diện, một cuốn sách như Sự thật, lẽ phải và ngọn bút là lời nhắc tỉnh táo: nghề báo, nếu chỉ dừng lại ở việc truyền tin, thì chưa đủ. Người làm báo cần ý thức trách nhiệm công dân và văn hóa sâu xa – như một người gìn giữ gương mặt của thời đại.
HOÀNG OANH
VNQD