Các quan chức Đan Mạch cũng như nhiều nơi khác đang hoài nghi liệu mọi người có còn tìm đến một cuốn sách trong thời đại thường xuyên bị chi phối bởi mạng xã hội và các video ngắn hay không. Để trả lời cho câu hỏi đó, chính quyền đang đề xuất giảm giá sách như một thử nghiệm.
Theo đó, mới đây, chính phủ Đan Mạch cho biết sách là mặt hàng sẽ sớm được miễn thuế giá trị gia tăng 25% - mức đang áp dụng cho hầu hết hàng hóa và dịch vụ ở nước này. Jakob Engel-Schmidt, Bộ trưởng Văn hóa Đan Mạch, cho biết trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại: “Chúng tôi muốn mọi người đọc nhiều hơn”. Ông tiết lộ đề xuất này nhằm mục đích giải quyết cái mà mình gọi là “cuộc khủng hoảng đọc sách” đang trầm trọng ở đất nước Bắc Âu, đặc biệt là trong giới trẻ. “Việc làm cho sách dễ tiếp cận hơn, giảm giá sách tại các hiệu sách, chắc chắn sẽ có tác dụng.”
Thực tế là mối lo ngại về sự suy giảm văn hóa đọc không chỉ xuất hiện ở Đan Mạch. Theo một nghiên cứu gần đây, tỉ lệ người Mĩ đọc sách để giải trí đã giảm mạnh trong 2 thập kỉ qua. Các nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng việc sử dụng điện thoại di động và mạng xã hội ngày càng tăng cùng áp lực kinh tế đè nặng có thể là nguyên nhân cho thực tế này. Hiện nay, ở Đan Mạch, sách nằm trong số những mặt hàng chịu thuế giá trị gia tăng 25% thuộc hàng cao nhất châu Âu. Các nước Bắc Âu khác như Phần Lan, Thụy Điển và Na Uy đã giảm hoặc miễn hoàn toàn thuế tiêu thụ sách.
Chính phủ Đan Mạch trong tuần qua cho biết sẽ bãi bỏ thuế sách như một phần của ngân sách quốc gia mới, dự kiến sẽ được bỏ phiếu thông qua vào tháng 11. Khi đó, thặng dư ngân sách dự kiến sẽ bù vào chi phí bãi bỏ thuế được ước tính khoảng 330 triệu krone Đan Mạch (tương đương 51 triệu USD).
Một cuộc khảo sát năm 2021 cho thấy trình độ đọc hiểu của học sinh lớp 4 ở Đan Mạch đã giảm sút mạnh, với gần 25% được coi là đọc “yếu”. Ông Engel-Schmidt cho biết: “Qùa tặng là sách và khả năng tập trung vào một cuốn sách là điều chúng ta nên trao cho thế hệ trẻ”. Ông nói thêm việc khuyến khích mọi người đọc sách sẽ thúc đẩy việc biết chữ cũng như sự phát triển của văn hóa Đan Mạch. Ông cũng chỉ ra những lo ngại về việc lạm dụng mạng xã hội nhưng không phủ nhận trong một số trường hợp, một cuốn sách có thể có giá cao hơn cả phí hàng tháng cho dịch vụ phát trực tuyến. Ông bày tỏ: “Ebook và sách giấy đang mất dần vị thế cạnh tranh với các dịch vụ phát trực tuyến. Vì vậy chúng tôi muốn tạo ra một sân chơi bình đẳng hơn.”
Tuy vậy vẫn chưa có căn cứ khẳng định liệu việc giảm thuế có thực sự thu hút được độc giả mới hay không. Dẫu thế, các nhà xuất bản, tác giả và người bán sách Đan Mạch hiện rất hoan nghênh sáng kiến mới này và cho biết nó sẽ khuyến khích “chi tiêu” nhiều hơn vào văn học mới. Ông Engel-Schmidt nói thêm động thái này phản ánh “sự ghi nhận về mặt chính trị đối với giá trị của sách và tầm quan trọng của một nền văn hóa đọc mạnh mẽ - điều quan trọng hơn bao giờ hết trong thời đại mà sự suy ngẫm và tư duy phản biện là rất cần thiết”. Ông tiết lộ mình đã trao đổi với các công ti xuất bản lớn và họ hứa sẽ giảm giá khoảng 20% nếu chính sách trên được thông qua.
Mads Rosendahl Thomsen, giáo sư văn học so sánh tại Đại học Aarhus, đồng thời là phó chủ tịch của nhóm đặc nhiệm đề xuất động thái này lên chính phủ, cho biết: “Thật khó để ước tính chính xác tác động của kế hoạch này”. Ông nói thêm đề xuất này là một trong nhiều bước mà chính phủ có thể thực hiện để thúc đẩy việc đọc, bao gồm đầu tư vào thư viện cũng như hỗ trợ hình thành nhiều cộng đồng xoay quanh việc đọc. Nhưng ông cho biết việc xóa bỏ thuế là “điều đúng đắn cần làm” và nói thêm điều này có thể giúp sách giáo khoa và sách thiếu nhi dễ tiếp cận hơn với người dân. Giáo sư Thomsen cho biết việc đọc sách mang lại nhiều lợi ích, bao gồm cả thúc đẩy hạnh phúc và sự cởi mở với những quan điểm khác nhau. Ông nói: “Sẽ là vấn đề nếu mọi người không đọc sách vì ai ai cũng phải đối mặt với những vấn đề phức tạp trong cuộc sống này”.
Và trong khi Đan Mạch đang tiến tới những chính sách đặc biệt thì ở nước Anh, chuỗi nhà sách lớn Waterstones đã mở thêm trung bình 10 cửa hàng mỗi năm khi giới trẻ ngày càng thích sách. Thương hiệu này cho biết mọi người đang muốn thoát khỏi màn hình và con số này đến một phần từ cộng đồng BookTok.
James Daunt, CEO của nhà bán lẻ hiện đang sở hữu 320 hiệu sách tại Anh cũng như các thương hiệu Foyles, Hatchards và Blackwell cho biết: “Mọi người đã quay lại đọc và mua sách vì chúng tôi đã tạo ra một nơi thú vị và hiệu quả hơn để mua sách”. Daunt cho biết doanh thu của Waterstones đã tăng 5% nhưng chỉ khoảng một nửa trong số đó là do giá sách tăng nhẹ. Phần còn lại là kết quả của việc bán được “rất nhiều sách” vì theo ông, giới trẻ đang được truyền cảm hứng mua sách bìa mềm thông qua mạng xã hội, chẳng hạn như xu hướng đề xuất sách trên TikTok được gọi là BookTok và các câu lạc bộ sách ngoài đời thực. Daunt nói: “Họ muốn làm điều gì đó để thế hệ trẻ không nhìn chằm chằm vào màn hình và một khi mọi người bắt đầu sưu tầm sách, họ sẽ mua thêm”.
Số liệu của Waterstones cho thấy có sự bùng nổ trong doanh số bán tiểu thuyết tại Anh vào năm ngoái với mức tăng 12,2% (theo Hiệp hội Xuất bản). Điều này cũng tiếp tục diễn ra vào năm 2025 bất chấp những lo ngại về việc ngân sách hộ gia đình dần bị thắt chặt. Sự gia tăng của sách hư cấu đã bù đắp cho mức giảm 2,8% trong doanh số bán sách thiếu nhi và sách phi hư cấu khiến toàn bộ thị trường sách in của Vương quốc Anh (chiếm khoảng 80% doanh số ngành xuất bản) giảm 1%, trong khi doanh số bán ebook tăng 17%.
Daunt cho biết các hiệu sách tiếp tục được hưởng lợi từ việc các bậc phụ huynh đưa con em mình đến và khuyến khích chúng đọc sách. Và vì điều này, Waterstones đã nỗ lực cải thiện sức hấp dẫn của các cửa hàng như những địa điểm tham quan với các quán cà phê nằm trong khuôn viên. Công ti cho biết mình đang mở mới 10 cửa hàng mới mỗi năm tại Anh và sẽ cân nhắc cả những thị trường còn khá tiềm năng như Bắc Ireland và Scotland nhưng chưa được khai thác đủ. Tuần trước, Waterstones đã công bố kế hoạch mở thêm 2 cửa hàng tại các trung tâm thương mại John Lewis (ở Cheadle, Greater Manchester) và Bluewater (hạt Kent) sau thành công của chi nhánh tại Oxford (London). Daunt cho biết Waterstones rất muốn duy trì các cửa hàng ngay cả ở những khu vực kém phát triển hơn, nơi các nhà bán lẻ khác đã rút lui. Ông nói “Nếu ở lại những nơi này, trạng thái cân bằng sẽ nhanh chóng được thiết lập”.
Ông cũng cho biết mức tăng trưởng ở Mĩ mạnh hơn ở Anh vì sự sụp đổ của các hiệu sách ở đó “diễn ra khốc liệt hơn”. Đơn cử chuỗi Barnes & Noble cũng thuộc sở hữu của Elliott với Daunt cũng là CEO hiện đang tăng trưởng liên tục nhờ việc tận dụng kinh nghiệm của Waterstones để mở “những hiệu sách tốt, đa dạng và phong phú hơn”. Họ cũng trao quyền nhiều hơn cho các quản lí cửa hàng bởi đây mới chính là người hiểu được nhu cầu của độc giả địa phương và xung quanh cửa hiệu.
NGÔ THUẬN PHÁT dịch từ The Guardian
VNQD