Theo đó, ở Hungary sau 1990, văn chương có hai xu hướng cùng tồn tại: bảo thủ và tự do. Đáng nói ở chỗ, thay vì làm công việc của sáng tạo thì các lực lượng của hai xu hướng này lại quay ra chống đối, công kích nhau. Đó là một bước lùi của văn học. Trước đó, thời chiến tranh văn học từng đánh mất vị thế, vai trò của mình ngoài mặt trận, các nhà văn trở nên ngơ ngác và cô đơn.
Thơ Hungary hiện tại không mấy quan tâm đến những vấn đề lớn của xã hội. Thi thoảng có vài nhà thơ đề cập đến sự xuống cấp của đạo đức xã hội nhưng đó không phải điều thực sự họ muốn thể hiện. Các nhà thơ chủ yếu đi theo hướng hiện sinh, khám phá tồn tại người. Đã đến lúc thơ nên làm công việc của thơ. Thơ đã tìm lại được giá trị của mình.
Nhà nghiên cứu Trịnh Bá Đĩnh đưa ra vấn đề: Văn học Hungary đã ứng xử với những giá trị truyền thống như thế nào sau khi chuyển đổi chế độ? Nhà thơ János Háy lí giải: Những giá trị cơ bản vẫn được tiếp tục. Người ta vẫn đánh giá cao những tài năng văn học. Có điều, trước đây họ đề cao tính vô sản, tính cộng sản trong tác phẩm của nhà văn ấy, thì bây giờ họ lại đi vào khai thác, nhìn nhận khía cạnh bản thể. Vẫn là đối tượng đó nhưng cách nhìn khác nhau qua các thời kỳ. 
Chân dung nhà thơ János Háy (Nguồn internet)
Nhà thơ János Háy đặc biệt đề cao tính tư tưởng trong văn học. “Văn học phải ấn tượng và có tư tưởng”. Vấn đề tồn tại người như là cái cơ bản nhất để ông khám phá và đi qua hiện sinh. Ông cho rằng, chủ nghĩa bi quan hiện sinh không bao giờ là sự bi quan. Đó là những người nghĩ nhiều về cuộc sống để nó tốt lên, cho dù bản chất của cuộc sống là bi kịch. Vượt lên mọi giới hạn của con người cũng là bi kịch. Văn chương đích thực sẽ khám phá được cái đó, và đặt nó lên một bình diện cao hơn. Sự hài hòa giữa hình thức và nội dung là sự thể hiện tuyệt vời nhất những vấn đề của đời sống hiện đại.
Ở Hungary giai đoạn này các nhà văn cũng viết nhiều về đề tài lịch sử. Trong sự tương quan nhất định, nhà văn Văn Giá cho rằng, ở Việt Nam hiện nay các nhà văn cũng viết nhiều về đề tài này như một ngụ ngôn đương đại hoặc né tránh đương đại nhưng suy tư tưởng. Đồng tình với quan điểm này, nhà thơ János Háy bày tỏ thêm, đề tài không có lỗi, vấn đề là người ta ứng xử với đề tài như thế nào. Văn chương sẽ tiếp cận thực tại và giải phóng thực tại, bạn đọc đã tìm thấy mình trong những câu chuyện và số phận lịch sử.
Với những người viết trẻ ở Hungary hiện nay, nhà thơ János Háy cho biết, họ ít có xu hướng cách tân. Trong thơ cũng có những hiện tượng mới và họ có cơ hội được xuất hiện, thể hiện mình qua sách, báo, tạp chí. Cũng có những hiện tượng thơ đám đông được cho là thời thượng trong một khúc đoạn nào đó nhưng hầu như không mang lại giá trị cho văn học. Thêm nữa, các tác phẩm văn học lớn của nền văn học thế giới hầu như đều được dịch và giới thiệu ở Hungary. Các nhà xuất bản độc lập và họ quyết định mọi thứ họ muốn. Ở Hungary văn chương không có kiểm duyệt và các nhà văn thì không nên làm gì đó chống lại nhân dân mình. “Dân tộc chúng tôi tự giải phóng mình trong tư tưởng, tiềm thức và hướng tới bình đẳng, phát triển”, nhà thơ chia sẻ khi nói về dân tộc mình.
Buổi trò chuyện của nhà thơ János Háy được diễn ra trong khuôn khổ chuyến thăm Việt Nam của ông. “Văn học Việt Nam có những tác giả đáng đọc và thơ ca là điều gì khiến chúng ta phải nghĩ đến như tập thơ Những kỷ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung vậy”, nhà thơ nói.
János Háy sinh năm 1960, được biết đến là một nhà thơ, nhà văn, nhà viết kịch đương đại nổi tiếng người Hungary. Ông đã xuất bản 14 tập thơ, truyện, kịch và đoạt được nhiều giải thưởng lớn.
KIM NHUNG