Đó là Anh hùng Lực lượng vũ trang (LLVT) nhân dân Hồ Đức Vai, tức A Vai, Anh hùng Kan Lịch và Anh hùng Hồ A Num. Họ là ba chú cháu ruột, là đồng bào dân tộc thiểu số Pa Cô thuộc huyện miền núi A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế. Ông Hồ Đức Vai là chú, sinh năm 1940, là người dân tộc thiểu số đầu tiên ở miền Nam được phong Anh hùng LLVT nhân dân năm 1965 và người được gặp Bác Hồ 5 lần. Đặc biệt, ông là người đầu tiên tự nguyện mang họ Hồ để về phổ biến trong đồng bào các dân tộc thiểu số miền tây A Lưới và được Bác Hồ đặt tên là Hồ Đức Vai. Ông là biểu tượng cho sự chiến đấu ngoan cường, gan dạ, mưu lược tài tình, là niềm tự hào, hãnh diện của đồng bào Pa Cô.
Bà Kan Lịch, sinh năm 1943 là cháu ruột của anh hùng Hồ Đức Vai, được phong Anh hùng LLVT nhân dân năm 1967, với 49 trận chiến đấu mang dấu ấn “Kan Lịch!”. Anh hùng Kan Lịch một mình tiêu diệt 150 tên địch, bắn rơi một chiếc máy bay vận tải đa-cô-ta tại sân bay A So và nhiều trận chiến đấu oai hùng đầy hào khí của người phụ nữ Pa Cô “con cháu Bác Hồ”. Những chiến công của anh hùng Kan Lịch đến nay vẫn chưa ghi hết vào trang sử! Kan Lịch được vinh dự bảy lần gặp Bác Hồ.
Anh hùng Hồ A Nun, sinh năm 1944, em ruột của bà Kan Lịch. Hồ A Nun đã đi vào huyền thoại khi lập nên kỉ lục gùi 179 tấn vũ khí, lương thực, đạn dược (tương đương một đoàn xe chiến lược). Khi đó, ở cái tuổi “bẻ gãy sừng trâu”, có lúc một mình Hồ A Nun đã gùi 192 kg đi băng băng từ đồi này đến núi khác với quãng đường 30 km. Về thành tích này, ông được báo chí trong và ngoài nước xướng danh ca ngợi, ví von là “người ngoài hành tinh”. Với những chiến công đó, ông Hồ A Nun, được phong tăng Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân năm 1969.
Ngày 13 tháng 9 năm 2023 nhận tin Anh hùng LLVTND Hồ A Nun mất, suốt đêm đó, tôi trằn trọc không ngủ. Hình ảnh ông Hồ A Nun, người anh hùng huyền thoại, một đời sống giản dị, hiên ngang, bất khuất như cây sao, cây lim sừng sững giữa núi rừng A Lưới hùng vĩ cứ ẩn hiện trong tôi. Với tôi, ông không chỉ là biểu tượng, là niềm tự hào của đồng bào Pa Cô, mà còn là niềm tự hào, là tấm gương sáng người về chủ nghĩa anh hùng cách mạng để các thế hệ cán bộ, chiến sĩ LLVT tỉnh Thừa Thiên Huế học tập và noi theo. Sáng hôm sau, tôi dậy sớm, trên chuyến xe đò đầu tiên tôi lên nhà anh hùng Hồ A Num viếng ông.
Anh hùng LLVTND Hồ Vai và Anh hùng LLVTND Kan Lịch tại cuộc giao lưu "Những anh hùng tuổi hai mươi" do Quân khu 4 tổ chức năm 2004.
Tôi may mắn được gặp ba chú cháu anh hùng Hồ Đức Vai nhiều lần. Kỉ niệm với tôi về ba vị anh hùng khá nhiều nhưng tôi nhớ nhất là lần được tháp tùng anh hùng Hồ Đức Vai và Kan Lịch ra Bộ Tư lệnh Quân khu 4 vào tháng 1 năm 2004. Khi đó, tôi là Trợ lý thanh niên Bộ CHQS tỉnh Thừa Thiên Huế. Tôi được thủ trưởng giao nhiệm vụ đưa đón hai vị anh hùng ra thành phố Vinh dự cuộc giao lưu gặp mặt với chủ đề “Những anh hùng tuổi 20” do Truyền hình Quân đội phối hợp với Bộ Tư lệnh Quân khu 4 tổ chức. Tôi được hai vị anh hùng kể cho nghe nhiều chuyện thú vị về họ. Và vui nhất là chuyện anh hùng Kan Lịch gọi địch là “đồng chí”. Kan Lịch kể: Mùa xuân năm 1963, bà được giao nhiệm vụ chỉ huy tiểu đội du kích đánh vào một đồn địch trên địa bàn A Lưới. Kế hoạch bà vạch ra là phải tấn công từ nửa đêm về sáng khi địch còn ngủ say. Sau khi cả tiểu đội đã bí mật đột nhập vào đồn địch và tước hết vũ khí của chúng, Kan Lịch sẽ chủ động hô to để địch bất ngờ, hoảng loạn và ta dễ dàng tiêu diệt. Đúng kế hoạch, sau khi cả tiểu đội đã sẵn sàng, Kan Lịch hô to “Dậy đi các đồng chí ơi!”. Cả đồn địch vùng dậy ngơ ngác, lọt vào vòng mai phục của ta và tất cả bị tiểu đội du kích do Kan Lịch chỉ huy tiêu diệt sạch. Trận đánh thành công như mong đợi nhưng mọi người cứ nhìn Kan Lịch và khúc khích cười. Khi báo cáo thành tích trước huyện đội, cả đơn vị cười bò vì chi tiết Kan Lịch gọi địch bằng… đồng chí.
Anh hùng LLVTND Kan Lịch và Anh hùng LLVTND Hồ Vai tại cây cầu Hiền Lương lịch sử chia cắt đôi bờ sông Bến Hải.
Những ngày cuối năm, khi những bông mai vàng trên núi rừng A Lưới đã chớm nụ, báo hiệu một mùa xuân mới đang về, khắp mọi nẻo đường cờ hoa rực rỡ, chào mừng 80 năm truyền thống Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng; mừng Đảng, mừng Xuân, mừng đất nước đổi mới, Huế như trẻ lại, như vui hơn khi cả tỉnh trở thành thành phố trực thuộc Trung ương. Và đồng bào A Lưới tự hào hơn khi là huyện miền núi nằm trong thành phố Huế trực thuộc Trung ương…
Bất giác nhớ đến Hồ Vai, tôi điện thoại cho ông hỏi thăm sức khỏe của ông và gia đình. Đã qua tuổi 84 nhưng Anh hùng LLVTND Hồ Vai vẫn còn rất minh mẫn. Qua điện thoại ông nói: “Vui quá Thăng ơi! Nhìn đất nước ta ngày càng đổi mới, Quân đội ta ngày càng lớn mạnh, Huế của ta trở thành thành phố trực thuộc Trung ương vui quá, tết này con lên đây với chú và Kan Lịch nhé. Lên uống với bác li rượu cần mừng Xuân”. “Vâng bác! Nhất định rồi, cháu sẽ lên, ba chú cháu mình sẽ gặp nhau trước thềm năm mới, mừng Xuân Ất Tỵ 2025”.
Trong tôi bỗng dâng lên niềm tự hào về mảnh đất quê hương. Những người anh hùng như Kan Lịch, Hồ Vai giờ đây như một di sản tinh thần, di sản kháng chiến gắn với sự phát triển của Huế hôm nay.
Bài và ảnh: TRẦN ĐÌNH THĂNG
VNQD