Nhà văn người Úc - Michelle de Kretser, giành giải thưởng văn học Stella 2025 với cuốn Theory and Practice được ca ngợi là "mở rộng khái niệm của chúng ta về một cuốn tiểu thuyết có thể là gì".
Với giải thưởng trị giá 60.000 đô la Úc, de Kretser tiếp tục khẳng định vị thế của mình trong văn đàn đương đại, bằng một cuốn sách táo bạo, dí dỏm, và giàu chiều sâu tư tưởng.
Theory and Practice không đi theo lối kể chuyện tuyến tính hay cấu trúc tiểu thuyết truyền thống. Tác phẩm bắt đầu với những trang sách dường như thuộc về một cuốn tiểu thuyết khác, rồi đột ngột ngắt quãng với một câu nói đầy bất ngờ: “Vào thời điểm đó, cuốn tiểu thuyết tôi đang viết đã bị đình trệ.”
Michelle de Kretser nổi tiếng nhất với tác phẩm The life to come và Questions of Travel, cả hai đều giành giải Miles Franklin. Ảnh: Bec Lorrimer/The Guardian
Từ đây, câu chuyện chuyển hướng, tưởng như bước vào vùng đất của hồi kí theo chân một phụ nữ trẻ gốc Sri Lanka đang theo học văn học Anh tại Đại học Melbourne những năm 1980. Giống như tác giả, nhân vật này sống trong bối cảnh hậu thực dân, đối mặt với di sản gia đình, những định kiến xã hội, và cả nỗi hoài nghi về chính bản thân mình.
Tuy nhiên, Michelle de Kretser nhanh chóng nhấn mạnh rằng: “Khoảng 80 đến 85% tiểu thuyết của tôi là hư cấu. Tôi chưa bao giờ học văn học Anh. Tôi không viết luận về Virginia Woolf.” Điều này chính là chìa khóa để hiểu Theory and Practice: một tác phẩm lấp lửng giữa sự thật và dàn dựng, giữa hồi ức và tưởng tượng, với mục đích thách thức nhận thức của người đọc về thực tại và tính xác thực.
Theo ban giám khảo giải thưởng Stella, cuốn sách là “một nút thắt tự truyện tuyệt vời” và “một cuộc khảo sát sắc sảo về những thú vui phức tạp và chi phí sinh hoạt”. Bên cạnh sự mạo hiểm về hình thức, tác phẩm còn đào sâu vào các chủ đề như chủ nghĩa nữ quyền, bản sắc, giai cấp và di sản.
Nhân vật chính, trong hành trình trưởng thành, vừa hâm mộ Virginia Woolf - gọi bà là "Woolfmother" nhưng đồng thời cũng đặt dấu hỏi về những mặt tối trong di sản của nữ văn sĩ này: quan điểm giai cấp, thành kiến chủng tộc, và sự xa rời thực tế. Bên cạnh đó là hình ảnh người mẹ luôn hiện diện qua những lá thư vừa trìu mến, vừa thụ động hung hăng khiến quá khứ gia đình trở thành một thứ không dễ gì trốn thoát.
Bức ảnh thời trẻ của nhà văn được trang trí trên bìa của Theory and Practice.
“Chúng ta luôn nghĩ về chủ nghĩa nữ quyền qua lăng kính của mối quan hệ mẹ -con gái. Nhưng đôi khi, chính những người phụ nữ với nhau lại làm tổn thương nhau,” de Kretser nhận định. Câu chuyện của nhân vật chính cũng cho thấy điều đó: cô tự xem mình là người theo chủ nghĩa nữ quyền, nhưng vẫn sa vào ghen tuông, tự ti và những hành vi mâu thuẫn với chính lí tưởng mà mình theo đuổi.
Một điểm nổi bật của Theory and Practice là chất hài hước sắc sảo, đôi khi châm biếm, nhưng luôn ẩn chứa sự nghiêm túc. De Kretser không ngại giễu nhại những lí thuyết gia hậu cấu trúc như Derrida, Foucault - những người từng "áp đảo" giới học thuật tại Đại học Melbourne trong thập niên 80, khiến bà và nhiều sinh viên khác cảm thấy sợ hãi và xa lạ với chính văn học.
“Tôi nghĩ chúng ta hay nhầm lẫn giữa nghiêm túc và trang trọng. Nếu cái gì đó buồn cười, ta lập tức cho rằng nó không sâu sắc. Nhưng với tôi, hài hước chính là cách để đi đến tận cùng của vấn đề,” de Kretser chia sẻ.
Quả thực, những phân cảnh như nhân vật uống rượu rẻ tiền, xem phim nghệ thuật khó hiểu hay lẩn tránh mẹ mình không chỉ mang lại tiếng cười, mà còn là bức tranh sống động về một thời đại, một lớp người, và cả những giằng co nội tâm không dễ gì giãi bày.
De Kretser không đơn thuần kể một câu chuyện, bà chơi đùa với kết cấu, với kì vọng của người đọc, và với chính thể loại tiểu thuyết. Theory and Practice là một cuốn sách đòi hỏi sự chú ý, nhưng càng đọc lại càng sáng rõ các tầng ý nghĩa xếp chồng lên nhau, đan xen hiện tại - quá khứ -lý thuyết - cảm xúc.
“Tôi muốn tạo ra một tiểu thuyết mà người đọc nghĩ rằng đó không phải là tiểu thuyết,” bà nói. Bởi vậy Theory and Practice không chỉ là một tác phẩm đoạt giải, mà còn là một đóng góp đáng kể cho cuộc đối thoại về hình thức và bản chất của văn chương hiện đại.
Chiến thắng của Michelle de Kretser tại giải Stella 2025 càng trở nên ý nghĩa khi đây là lần đầu tiên trong lịch sử giải thưởng, danh sách rút gọn hoàn toàn gồm các nữ tác giả da màu. Bên cạnh Theory and Practice, những tác phẩm nổi bật khác bao gồm tập tiểu luận Black Witness của Amy McQuire, tiểu thuyết The Burrow của Melanie Cheng, và hồi kí Cactus Pear For My Beloved của Samah Sabawi.
Giải Stella không chỉ tôn vinh những tác phẩm xuất sắc của phụ nữ và các nhà văn phi nhị phân, mà còn tạo nên không gian để những tiếng nói đa dạng, sắc sảo và đầy bản lĩnh có cơ hội được lắng nghe.
BÌNH NGUYÊN dịch
VNQD