Từ lâu đã được dự đoán là người đoạt giải Nobel tiếp theo, nhà văn người Na Uy năm nay đã được trao giải thưởng này. Đối với những người mới biết đến nhà viết kịch và tiểu thuyết gia nổi tiếng, bài viết dưới đây là một số cách hay để tìm hiểu về ông.
Tiểu thuyết gia, nhà viết kịch, nhà tiểu luận và nhà thơ Jon Fosse, 64 tuổi, là người đoạt giải Nobel Văn học năm nay. Giờ đây, ông sắp trở thành nhà văn viết tiểu thuyết đương đại người Na Uy nổi tiếng nhất thế giới, thậm chí có thể vượt qua học trò cũ của ông, Karl Ove Knausgård. Trong sự nghiệp viết kịch của mình, Fosse đã được ca ngợi là “Ibsen mới” - chứng tỏ rằng các vở kịch của ông được trình diễn rộng rãi nhất ở Na Uy sau vở kịch của Ibsen. Tuy nhiên, bất chấp nhiều năm được quốc tế ca ngợi, sách của Fosse chỉ mới bắt đầu trở thành xu hướng xuất bản các bản dịch tiếng Anh của mình. Do vậy, trên thế giới, không nhiều công chúng biết đến cái tên Jon Fosse. Vì vậy, bài viết này như một gợi ý để bắt đầu tìm hiểu về nhà văn.
Tìm đọc một vài truyện ngắn tiêu biểu
Những câu chuyện mạnh mẽ và thường rất ngắn của Fosse trong tuyển tập Scenes from a Childhood (tạm dịch: Những cảnh thời thơ ấu) của Fosse được viết trong thời gian từ năm 1983 đến năm 2013. Chúng đóng vai trò như lời giới thiệu về các chủ đề trung tâm trong tác phẩm của ông: tuổi thơ, kí ức, gia đình, đức tin cùng với một sức mạnh mãnh liệt. Chúng cũng đưa đến cho người đọc khám phá phần nào cảm giác về tính hai mặt và thuyết định mệnh. Những điều rời rạc, đôi khi như cố gắng đơn giản hoá, đánh dấu một hành trình cuộc đời từ thời thơ ấu đến tuổi già của nhà văn. Nổi bật trong số đó là các truyện ngắn: Dấu hôn đỏ trên một lá thư, Và rồi con chó của tôi sẽ quay lại với tôi…
Nếu bạn chỉ muốn tìm một tác phẩm
Chúng tôi mong bạn tìm đọc tiểu thuyết ngắn Aliss at the Fire năm 2023 của Fosse. Trong ngôi nhà cũ bên vịnh hẹp, Signe, giờ đây đã là một phụ nữ lớn tuổi nằm trên một chiếc ghế dài và nhìn thấy hình ảnh của chính mình giống như hơn hai mươi năm trước: đứng bên cửa sổ đợi chồng bà là Asle, vào một ngày cuối tháng 11 khủng khiếp khi ông chèo thuyền ra khơi trong một cơn bão và không bao giờ quay trở lại. Kí ức của bà mở rộng ra, về cuộc sống mà họ đã có cùng nhau và hơn thế nữa: mối quan hệ của một gia đình, sự kìm kẹp của lịch sử tổ tiên, những trận chiến kéo dài qua năm thế hệ, cho đến bà cố Aliss của Asle. Trong văn xuôi mờ ảo mà sống động của Jon Fosse, tất cả những khoảnh khắc thời gian này tồn tại trong cùng một không gian, và những bóng ma của quá khứ va chạm xung đột với những người vẫn còn sống. Aliss at the Fire là một cuộc khám phá tình yêu đầy ám ảnh, được xếp hạng trong số cuốn sách hay nhất khi viết về hôn nhân và sự mất mát.
Nếu bạn muốn một nhịp độ nhanh
Được xuất bản vào năm 1989, The Boathouse là tác phẩm gần gũi nhất mà Fosse viết cho một cuốn tiểu thuyết tội phạm. Người kể chuyện 30 tuổi dường như đã thất bại trong mọi việc cuộc sống. Anh ta sống với và dựa vào mẹ, anh ta sống một cách ẩn dật, dường như không thể tự làm những việc cơ bản. Thành tựu quan trọng nhất của anh nằm ở quá khứ - ban nhạc rock mà anh có cùng với người bạn thời thơ ấu Knut, người mà anh đã mất liên lạc. Tuy nhiên, vào một mùa hè nọ, một cuộc gặp gỡ tình cờ với Knut, hiện đã kết hôn và tương đối thành công. Được kể một phần theo phong cách dòng ý thức và bầu không khí gợi nhớ đến một cuốn tiểu thuyết tội phạm hấp dẫn, Boathouse từ từ làm sáng tỏ câu chuyện về mối tình tay ba dẫn đến ghen tuông, phản bội và cuối cùng là cái chết.
Đọc một vở kịch của Fosse
Jon Fosse nhận giải Ibsen năm 2010. Ảnh: Scanpix Na Uy/AFP/Getty
“Tôi không thể không tự hỏi liệu khoảng cách văn hóa giữa thế giới của Fosse và thế giới của chúng ta có quá rộng hay không,” nhà phê bình Guardian viết khi vở kịch Dream of Autumn (tạm dịch: Giấc mơ mùa thu) năm 1999 của nhà văn ra mắt lần đầu bằng tiếng Anh tại Dublin vào năm 2006. Nhiều điều đã thay đổi ở Châu Âu và trên thế giới, tuy vậy phần còn lại của thế giới trong nhiều năm vẫn giản đơn như vậy. Nó như tiền đề của vở kịch đầy đơn giản, không có tình tiết ngầm: Trong một khoảnh khắc tưởng chừng như tình cờ, một người đàn ông và một người phụ nữ gặp nhau ở nghĩa địa. Họ đã biết nhau từ kiếp trước và có lẽ đã mang trong mình nỗi khao khát về nhau. Khi họ rời nghĩa địa, cha mẹ của người đàn ông đến dự đám tang và như thường lệ với Fosse, thời gian trôi qua theo năm tháng, trong một vũ điệu kéo dài, khao khát của vòng tuần hoàn giữa các thế hệ. Giấc mơ mùa thu là câu chuyện về tình yêu và gia đình, đồng thời cũng đầy chất thơ vượt thời gian về những điều thường ngày và kì diệu... Giấc mơ mùa thu được công chiếu lần đầu tại Nhà hát Quốc gia ở Oslo vào mùa thu năm 1999. Kể từ đó vở kịch đã được dàn dựng tại hơn 20 quốc gia ở bốn châu lục.
Nếu bạn kiên trì, có thể tìm đọc thêm một vài tiểu thuyết khác
Trong Melancholy I và II, Fosse đưa chúng ta đi sâu vào tâm trí bị tra tấn của họa sĩ phong cảnh thế kỉ 19 Lars Hertervig, người đã chết trong nghèo khó vào năm 1902 ở tuổi 70, và cuộc đời của ông đã bị huỷ hoại bởi những ảo giác và ảo tưởng khiến cho những bức tranh của ông dường như cũng bị chi phối nhiều của những yếu tố đó: đầy mộng mơ. Hertervig lần đầu tiên bị loạn thần khi còn là sinh viên tại trường nghệ thuật ở Düsseldorf và cũng như một cuộc kiểm tra thường đáng sợ về bệnh tâm thần, các cuốn tiểu thuyết (ban đầu được xuất bản riêng nhưng giờ hợp thành một tập) thể hiện những ý nghĩa của việc trở thành một nghệ sĩ. Melancholy I kể chi tiết những nỗi ám ảnh, lo lắng và sự suy sụp cuối cùng của chàng trai trẻ Hertervig trong một ngày khủng khiếp; Melancholy II đóng vai trò như một coda – phần kết của một bản nhạc, với những góc nhìn kể chuyện khác nhau, gồm cả góc nhìn của người viết tiểu sử hư cấu - nhiều năm sau cái chết của Hertervig.
Tuyệt tác của Fosse
Ảnh minh hoạ.
Điều gì làm nên con người chúng ta? Và tại sao chúng ta sống một cuộc sống mà không phải một cuộc sống khác? Bảy cuốn sách Septology I-VII của Fosse (được nén lại thành ba tập bao gồm The Other Name, I Is Another và A New Name) đã đặt ra câu hỏi và mở ra cho người đọc nhiều góc nhìn về cuộc sống. Những cuốn sách xoay quanh Asle, một nghệ sĩ goá vợ lớn tuổi sống ở vùng tây nam Na Uy xa xôi, đang hồi tưởng về cuộc đời mình. Là một người cải sang Công giáo, giống như Fosse, Asle đang vật lộn với thời gian, nghệ thuật và bản sắc. Những người bạn duy nhất của anh là người hàng xóm, Åsleik, một ngư dân - nông dân truyền thống và Beyer, một chủ phòng trưng bày sống trong thành phố. Ở Bjørgvin, có một Asle khác, cũng là một họa sĩ nhưng cô đơn và chết vì nghiện rượu. Kí ức của họ được nhân đôi, lặp lại và dần dần mờ đi thành một giọng nói duy nhất, một ý thức lan tỏa có khả năng tồn tại ở nhiều thời điểm và nhiều nơi cùng một lúc. Hai Alse như sự song trùng, hai phiên phản của cùng một người, hai phiên bản của cùng một cuộc đời, cả hai đều vật lộn với những câu hỏi hiện sinh về cái chết, tình yêu, ánh sáng và bóng tối, niềm tin và sự vô vọng.
Đó là một tác phẩm phi thường về cuộc khủng hoảng hiện sinh, về sự mất trí nhớ và những bản sao dai dẳng, dù là thực hay tưởng tượng - cuộc sống đã sống và cuộc sống lẽ ra đã có thể sống, trong con người của một cái bóng khác. Những cuốn sách mang theo nỗi hồi hộp và căng thẳng được trình bày không ngắt câu, để người đọc như bị thôi miên vào trang viết, như đang sống cuộc đời của Asle để khám phá về thân phận con người. Septology cũng là một tác phẩm của niềm tin tôn giáo sâu sắc, trong đó một con người nghệ sĩ hay một con người, trên hết, cuối cùng đã đi đến một hành trình đầy đủ nhất như nhà thần học thế kỉ 14 Meister Eckhart, người mà Fosse nghiền ngẫm đọc, đã mô tả: “Chính trong bóng tối mà người ta tìm thấy ánh sáng, nên khi chúng ta đau buồn thì ánh sáng là thứ gần với chúng ta nhất.”
BÌNH NGUYÊN dịch từ nhiều nguồn.
VNQD