Chủ nhân mới nhất của giải thưởng văn chương lớn nhất hành tinh sẽ được xướng tên vào ngày 5 tháng 10 tới đây. Năm nay danh sách đặt cược đến từ nhà cái Nicer Odds vẫn là rất nhiều cái tên có phần quen thuộc, và chính nơi đây với tỉ lệ đặt cược cao nhất đã tiên đoán đúng cho Annie Ernaux một năm trước đó.
Tàn Tuyết, Jon Fosse, Gerald Murnane, Anne Carson, Ludmila Ulitskaja, Mircea Cărtărescu, Ngũgĩ wa Thiongo, Thomas Pynchon và César Aira dẫn đầu danh sách đặt cược năm nay.
Chiếm vị trí đầu vẫn là Tàn Tuyết (Trung Quốc), Ngũgĩ wa Thiong'o (Kenya), Michel Houellebecq (Pháp) và Anne Carson (Canada). Nhà văn Nhật Bản Haruki Murakami tiếp tục có tên trong danh sách này với phong độ thất thường suốt các năm qua. Đáng tiếc MilaAn Kundera, Hilary Mantel, Javier Marias và Cormac Mc Carthy đã qua đời trước khi có được cơ hội vinh danh.
Theo đó giải Nobel Văn chương hoàn thành việc nhận gợi ý từ các Hội nhà văn, Tổ chức văn chương trên khắp thế giới vào tháng 2 hàng năm. Ủy ban Nobel sau đó tiến hành thu hẹp quy mô xuống còn 20 ứng cử viên, trước khi rút gọn chỉ còn 5 người vào tháng 5 cùng năm. Tháng 10 sẽ là lúc công chúng được biết kết quả, và mất 2 tháng để người chiến thắng đến với Thụy Điển và đọc diễn từ nhận giải.
Tỉ lệ cá cược hiện tại cao nhất vẫn đang thuộc về Tàn Tuyết (xác suất 12.5%), sau đó là Jon Fosse (Na Uy), Gerald Murnane (Australia), Anne Carson, Ludmila Ulitskaja (Nga), Mircea Cărtărescu (Romania), Ngũgĩ wa Thiong'o, Thomas Pynchon (Mỹ), César Aira (Argentina) và Haruki Murakami… Những cái tên khác cũng góp mặt trong danh sách này là Salman Rushdie (Anh), Ko Un (Hàn Quốc), Maryse Condé (Guadeloupe – Pháp), Edna O'Brien (Ireland)…
Tàn Tuyết theo đó không phải là lần đầu tiên có mặt trong danh sách này. Năm nay bà có tỉ lệ đặt cược tương đối ấn tượng là 4/1, rút gọn khá lớn so với năm ngoái là 7/1. Bà được đồn đoán nhận được nhiều sự chú ý từ năm 2021, khi các tiểu thuyết, truyện ngắn, tiểu luận của bà được giới văn học phương Tây đánh giá cao. Susan Sontag cũng từng cho rằng bà là nhà văn Trung Quốc nổi bật bật nhất nhiều thập niên qua. Tuy vậy khả năng rất khó dành đến cho bà, khi từ năm 2019, có một quy luật được ngầm thừa nhận về việc bình đẳng giới tính.
Theo đó cứ cách một năm thì nhà văn chiến thắng có sự thay đổi về mặt giới tính, đây cũng là điều mà Uỷ ban Nobel từng chịu khá nhiều chỉ trích khi trong 100 năm lịch sử vẫn chưa có đến 20 nữ nhà văn được vinh danh. Năm 2018, 2020, 2022 những người chiến thắng lần lượt là các nữ tác giả Olga Tokarczuk (Ba Lan), Louise Gluck (Mĩ) và Annie Ernaux (Pháp). Trong khi ba năm 2017, 2019 và 2021 thì vị trí này lần lượt thuộc về 3 nam nhà văn Kazuo Ishiguro (Anh), Peter Handke (Áo) và Abdulrazak Gunrak (Anh).
Giải thương văn chương danh giá nhất hành tinh sẽ được công bố vào ngày 5 tháng 10 tới.
Năm nay nhà văn bậc thầy đến từ Nhật Bản Haruki Murakami có tỉ lệ cược tương đối khiêm tốn, chỉ 12/1 dù ông vừa cho ra mắt tác phẩm mới nhất Thành phố và những bức tường mơ hồ vào đầu năm nay tại quê nhà. Vào tháng 5, ông cũng được trao giải thưởng hàng đầu của Tây Ban Nha về văn học – nghệ thuật là giải Công chúa Asturias. Đây cũng là một “bước đệm” mà các nhà văn sẽ được tuyên bố chiến thắng Nobel sau đó, như trường hợp của Mario Vargas Llosa (Peru), Doris Lessing (Anh) hay Gunter Grass (Đức).
Ngoài hai cái tên đã có danh tiếng nổi bật toàn cầu, thì Gerald Murnane – tác giả ẩn dật người Úc, cũng được coi là đề cử quan trọng. Bước sang độ tuổi 83, ông từ lâu được nhiều nhà phê bình đánh giá là “nhà văn viết tiếng Anh vĩ đại nhất còn sống mà hầu hết mọi người chưa từng nghe đến”. Tác phẩm của ông cũng được một nhà văn đoạt giải Nobel khác là J.M. Coetzee ca ngợi, và so sánh nó với những tác phẩm của Italo Calvino. Kể từ năm 2018, Murnane thường xuyên xuất hiện trong danh sách đặt cược nhưng chưa chiến thắng.
Tác phẩm của ông thường được đánh giá là cách tân, mới lạ và loại bỏ hoàn toàn cốt truyện và các tuyến nhân vật truyền thống. Ông cũng được coi là người kết hợp hài hòa những suy ngẫm mang tính tiểu luận với các thần thoại địa phương. Ông sống ẩn dật tại một thị trấn chỉ có 300 người ở Úc, và từng tỏ ra mình bị làm phiền khi căn nhà nơi ông sống bị bao vây bởi các phóng viên chờ đưa tin trước mỗi năm mà giải thưởng được công bố.
Ngược lại với ông, nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch và nhà tiểu luận Na Uy - Jon Fosse lại thu hút nhiều sự chú ý, tương tự Tàn Tuyết hay Haruki Murakami. Fosse nhiều lần góp mặt vào các giải thưởng uy tín, như giải Booker Quốc Tế với các tiểu thuyết ấn tượng, trong đó bộ sách Septology hiện gồm 6 phần về nhân vật Asle được đánh giá cao. Ông cũng từng giành nhiều giải thưởng văn chương quan trọng ở châu Âu, và được tờ The Daily Telegraph xếp hạng thứ 83 trong danh sách 100 thiên tài còn sống. Tuy vậy chiến thắng cho ông vẫn còn để ngỏ, khi số lượng nhà văn chiến thắng 5 năm trở lại đây của Bắc Âu nói riêng và châu Âu nói chung gần như đang là quá nhiều.
Đại diện thơ ca duy nhất góp mặt vào danh sách năm nay là Anne Carson từ Canada. Tuy nhiên khả năng chiến thắng của bà là tương đối nhỏ, khi vài năm trước Louise Gluck đã được xướng tên, và thơ ca không phải thể loại được vinh danh một cách thường xuyên. Nhà văn Ireland Edna O'Brien tuy vậy được đánh giá là một ẩn số, khi đã qua nhiều thập niên mà đảo quốc này chưa được gọi tên, kể từ bộ tứ George Bernard Shaw, William Butler Yeats, Samuel Beckett và Seamus Heaney.
Về mặt thời cuộc, khi tình hình thế giới gần như đã ổn định hơn, thì nữ tiểu thuyết gia người Nga Ludmila Ulitskaja và nhà văn người Anh gốc Ấn Salman Rushdie cũng đang được nhiều độc giả kì vọng. Dù phê phán việc tấn công vào Ukraine của đất nước mình, nhưng việc trao giải cho Ludmila có thể vướng phải phản ứng trái chiều vào các năm trước. Trong khi đã gần 1 năm sau vụ tấn công bạo lực nhằm vào Rushdie vì fatwa năm xưa, thì một giải thưởng được trao cho ông sẽ nói nhiều hơn về giá trị văn học thay vì chỉ do một sự thương xót thông thường.
Kết quả tính cho đến nay vẫn còn tương đối bí ẩn, nhưng nhiều độc giả vẫn đang trông chờ vào sự chú ý đến châu Á, châu Mĩ Latin và vùng Carribe, khi những nơi này đã từ rất lâu chưa có cái tên nào được xướng lên.
NGÔ MINH
VNQD