Hình ảnh Bác Hồ trong hội họa

 Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều thế hệ họa sĩ Việt Nam. Không chỉ là chân dung một nhà lãnh đạo, Bác còn là biểu tượng của tinh thần dân tộc, của lòng yêu nước và đức độ giản dị. Mỗi tác phẩm nghệ thuật về Bác đều mang một hơi thở riêng, nhưng tất cả đều hướng tới sự gần gũi, nhân văn và linh thiêng. Hội họa đã trở thành phương tiện đặc biệt, ghi lại không chỉ diện mạo mà cả tinh thần, nhân cách của Người, giúp thế hệ hôm nay cảm nhận được ánh sáng đạo đức, niềm tin yêu và tình yêu nước sâu sắc mà Bác để lại.

Trong hội họa, hình ảnh Bác Hồ thường được thể hiện qua tranh sơn dầu, bột màu, hoặc minh họa báo chí. Những đường nét nhẹ nhàng, màu sắc trang nhã đã tạo nên chân dung Bác Hồ vừa kiên định, vừa gần gũi.

Tác phẩm "Nhà Bác ở Kim Liên - Nghệ An" của hoạ sĩ Trần Văn Cẩn.

Rất nhiều họa sĩ tên tuổi của mĩ thuật Đông Dương đã để lại dấu ấn sâu sắc trong đề tài về Bác Hồ, từ Trần Văn Cẩn, Dương Bích Liên, Lương Xuân Nhị, Nguyễn Đỗ Cung, Nguyễn Cao Thương, đến các họa sĩ khóa kháng chiến và nhiều tài năng khác như Văn Giáo, Nguyễn Văn Tỵ, Nguyễn Thụ, Huy Oánh, Lê Lam, Nguyễn Nghĩa Duyện, Nguyễn Dương, Nguyễn Minh Thông… Trong số đó, có những người như họa sĩ Văn Giáo gần như dành trọn đời để vẽ Bác Hồ, theo đuổi hình ảnh của Người qua từng giai đoạn lịch sử.

Danh họa Dương Bích Liên, trong bộ tứ “Nghiêm - Liên - Sáng - Phái”, mang đến cho công chúng một xúc cảm đặc biệt về Bác Hồ qua những tháng năm sống và hoạt động tại Việt Bắc. Tác phẩm Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc của ông, với chất liệu tinh tế và ánh sáng nội tâm sâu lắng, đã được công nhận là một trong 9 bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Lấy cảm hứng từ những kí họa thực tế khi ông được điều lên Việt Bắc năm 1952 để sống và làm việc gần Chủ tịch Hồ Chí Minh, Dương Bích Liên đã sáng tạo nên bức sơn mài Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc mang đậm tính biểu tượng. Trong tác phẩm, Bác ung dung vỗ về chú ngựa, chuẩn bị băng qua một dòng suối. Khung cảnh vừa giản dị, vừa ẩn chứa sức mạnh nội tâm. Họa sĩ sử dụng bút pháp phóng khoáng trên nền sơn mài truyền thống, đồng thời tiết chế màu sắc đến mức tinh giản: chủ yếu là lục và vàng. Nhưng chính sự kiệm màu ấy lại làm nổi bật độ sâu, sắc độ của từng mảng màu; đậm nhạt linh hoạt, xen kẽ lớp này lớp kia tạo cảm giác không gian rộng lớn, mênh mông. Người xem như nghe thấy tiếng lá rừng xào xạc và dòng suối chảy cuồn cuộn, hòa vào nhịp vó ngựa nhẹ nhàng. Trong khung cảnh hùng vĩ ấy, Bác và chú ngựa, hai nhân vật chính trở thành một khối động tĩnh hài hòa, đặt nhẹ ở bên phải tranh. Bác khoác áo nâu giản dị, tinh thần bình tĩnh, bao dung, thể hiện sẵn sàng vượt qua dòng nước lũ phía trước với sự ung dung và kiên định thấm đẫm tình người.

Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc mang đậm chất hiện thực lãng mạn, chan chứa cảm xúc và tình yêu của Dương Bích Liên đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh và cuộc cách mạng. Tác phẩm vừa tái hiện vẻ đẹp giản dị, kiên định của Bác, vừa khắc họa sự hùng vĩ và thanh bình của thiên nhiên Việt Bắc, hòa quyện con người với cảnh vật một cách tinh tế.

Tác phẩm Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc của hoạ sĩ Dương Bích Liên.

Năm 2017, bức tranh được Thủ tướng Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam công nhận là “Bảo vật quốc gia”, khẳng định giá trị nghệ thuật, lịch sử và tinh thần sâu sắc mà tác phẩm mang lại.

Họa sĩ Trần Văn Cẩn, một đại diện khác của hội họa Đông Dương và là thành viên của bộ tứ hội họa Việt Nam đầu tiên “Trí - Lân - Vân - Cẩn”, đã thể hiện tình cảm trang nghiêm và gần gũi với Bác qua bức màu nước Nhà Bác ở Kim Liên - Nghệ An, nơi hiện lên cả sự giản dị và ấm áp của tuổi thơ Bác. Bức tranh mô tả ngôi nhà giản dị, có mái tranh và khung cửa gỗ, nằm giữa một khu vườn cây xanh tươi. Không gian xung quanh được thể hiện với những cây lớn, tán lá rộng, tạo cảm giác mát mẻ, tĩnh lặng. Bức tranh không có nhân vật cụ thể, tập trung vào khung cảnh và bầu không khí. Chất liệu màu nước, các mảng màu trong suốt, lớp này chồng lớp kia, tạo độ sâu và cảm giác không gian thoáng rộng. Bút pháp phóng khoáng. Các nét vẽ lá cây, cành cây dường như tự do, linh hoạt nhưng vẫn có nhịp điệu và cấu trúc, tạo cảm giác sống động cho thiên nhiên. Tông màu chủ đạo là xanh lá và nâu nhạt, gợi cảm giác yên bình, tĩnh lặng nhưng vẫn tươi mát. Gam màu nền nhẹ nhàng làm nổi bật ngôi nhà như tâm điểm. Ngôi nhà đặt ở tầng trung tâm-bên phải của bức tranh, cân bằng với tán cây lớn bên trái. Các chi tiết như cổng, cây bụi và bóng mờ trên nền đất được xử lý tinh tế, giúp người xem cảm nhận được khoảng cách, chiều sâu và sự tĩnh lặng. Bức tranh gợi cảm giác bình yên, giản dị và gần gũi, truyền tải tình cảm yêu thiên nhiên, trân trọng di sản văn hóa, kí ức về tuổi thơ, kí ức về Bác Hồ.

Tác phẩm "Nhà Bác ở Phủ Chủ tịch" của học sĩ Lương Xuân Nhị.

Lương Xuân Nhị, với sự tôn kính sâu sắc, đã vẽ bức tranh Nhà Bác ở Phủ Chủ tịch vào năm 1970. Đó là một hình ảnh Hồ Chí Minh vĩ đại nhưng giản dị, khiến người xem vừa cảm nhận được uy quyền, vừa thấy sự thân mật trong đời sống thường nhật của Người. Dưới góc nhìn hội họa, bức Nhà Bác ở Phủ Chủ tịch của Lương Xuân Nhị là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho khả năng kết hợp giữa cảnh quan, lịch sử, tinh thần theo phong cách thơ mộng đặc trưng của ông. Tác phẩm không đi theo lối miêu tả chân phương mà chọn cách đặt ngôi nhà sàn của Bác vào trung tâm của thiên nhiên, khiến hình ảnh lịch sử trở thành một phần của vẻ đẹp trong trẻo, bình dị và sâu lắng. Trên nền gam xanh chủ đạo vốn là sắc màu mà Lương Xuân Nhị sử dụng rất tinh tế, ngôi nhà sàn hiện lên như một điểm sáng của sự thanh khiết và giản dị. Những mảng xanh không đơn điệu mà được xử lí bằng nhiều lớp độ đậm nhạt, tạo nên không khí ẩm mát của khu vườn, làm bật lên cảm giác tĩnh tại. Các tán phượng đỏ được chấm phá một cách tiết chế nhưng chính xác, trở thành nhịp điệu thị giác, vừa tạo chiều sâu, vừa mang lại hơi ấm của sự sống, như một ẩn dụ về tinh thần kiên cường mà vẫn chan chứa nhân ái của Bác. Đặc biệt, phần mặt nước ở tiền cảnh là một thành tựu tạo hình tinh tế: những vệt xanh dao động, đan xen giữa thực và bóng, mở ra cảm giác không gian mềm và sâu. Sự phản chiếu này không chỉ tăng giá trị thị giác mà còn khiến tổng thể bức tranh có độ lặng nội tâm, một phẩm chất nhất quán trong các tác phẩm của Lương Xuân Nhị. Ngôi nhà sàn, biểu tượng của phong cách sống giản dị, thanh bạch không được nhấn mạnh bằng đường nét sắc mà bằng ánh sáng dịu lan qua tán cây, như thể điều quan trọng không phải công trình, mà là tinh thần ẩn chứa bên trong nó. Cách đặt ngôi nhà thấp, ẩn một phần sau cây cối, cũng là nét đặc trưng cho tư duy thẩm mĩ của họa sĩ. Sự vĩ đại không nằm ở sự phô bày, mà trong cái khiêm nhường hòa mình vào thiên nhiên, đúng với phong thái Hồ Chí Minh. Có thể nói, bức tranh không chỉ là một phong cảnh, mà là một suy niệm thị giác về đạo đức, sự giản dị và vẻ đẹp tâm hồn. Lương Xuân Nhị, bằng ngôn ngữ hội họa giàu nhạc tính, đã biến không gian sống của Bác thành một hình tượng thẩm mĩ: tĩnh, sáng, đầy nhân văn, và thấm đẫm chất Việt.

Họa sĩ Lê Bá Đảng, với lối sơn dầu trừu tượng đầy gợi cảm, cũng góp mặt với tác phẩm Ý tưởng về Bác, mang đến một góc nhìn khác, không chỉ về chân dung mà còn về tinh thần, ý tưởng và ánh sáng nội tâm của vị lãnh tụ. Dưới góc nhìn mĩ thuật, Ý tưởng về Bác của Lê Bá Đảng là một trong những cách tiếp cận độc đáo và táo bạo nhất đối với hình tượng Hồ Chí Minh trong hội họa Việt Nam hiện đại. Tác phẩm không miêu tả chân dung, không tả dáng vẻ, mà đi thẳng vào “trường năng lượng tinh thần” đúng với phong cách trừu tượng - biểu hiện của họa sĩ.

Tác phẩm "Ý tưởng về Bác" của hoạ sĩ Lê Bá Đảng.

Trong bề mặt tối sẫm như một cõi khởi nguyên, những mảng màu đỏ cam, lam, vàng, trắng không nằm rời rạc mà kết thành một khối ánh sáng di chuyển, lan nở. Những chấm, vệt, kí hiệu mờ ẩn ấy không nhằm tái dựng hình tướng mà gợi ra phẩm chất của một tư tưởng lớn xuất hiện trong thời khắc hỗn mang của thế kỉ. Gam đen bao trùm, thay vì gợi cảm giác nặng nề, lại tạo nên chiều sâu, nơi từ đó một nguồn sáng mạnh mẽ trỗi dậy. Đây chính là “thi pháp ánh sáng” mà Lê Bá Đảng rất thành công trong nhiều sáng tác của ông. Khối đỏ rực ở trung tâm biểu hiện cho tinh thần cách mạng, ý chí, và sức mạnh của niềm tin. Khối lam và trắng len qua ấy như đối trọng: sự minh triết, chiều sâu, trí tuệ. Sự chuyển động của các màu gợi cảm giác rằng hình tượng Bác lan tỏa, tác động, như cách tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành suối nguồn cho cả một dân tộc.

Đặc biệt, cách dùng chất sơn của Lê Bá Đảng tạo thành những lớp chồng mờ, hiện ẩn, khiến người xem cảm nhận hình tượng Bác như ánh sáng tinh thần hơn là một diện mạo. Đây là thái độ mĩ thuật rất hiện đại: không thần tượng hóa bằng sự mô tả, mà bằng chiều sâu của tâm thức. Tác phẩm vì vậy không phải là “chân dung” mà là một biểu tượng, một hào quang tư tưởng. Có thể nói, Ý tưởng về Bác đặt hình tượng Hồ Chí Minh vào một không gian của tinh thần, kí ức và ánh sáng, đưa hội họa về Bác vượt khỏi minh họa và bước vào thế giới của suy nghiệm, nơi vĩ nhân hiện lên như một nguồn năng lượng lịch sử lặng lẽ mà bất diệt.

Đặc biệt, một số họa sĩ nước ngoài cũng đã vẽ về Chủ tịch Hồ Chí Minh như hoạ sĩ Lee Sang Phill từ Hàn Quốc và David Thomas từ Mỹ, cho thấy sức lan tỏa và ảnh hưởng quốc tế của hình tượng Bác trong nghệ thuật.

Bức tranh in Hồ Chí Minh của David Thomas là một cách tiếp cận đầy suy tư của một nghệ sĩ Mỹ khi đối diện hình tượng lãnh tụ Việt Nam. Tác phẩm, dù sử dụng kĩ thuật in và vẽ chì, không đi theo lối minh họa quen thuộc mà mở ra một không gian đối thoại giữa sự chính xác của chân dung và chiều sâu biểu cảm của nền trừu tượng. Điểm đáng chú ý đầu tiên là gương mặt Bác được thể hiện bằng bút chì với độ chính xác cao, nét mềm, sáng rõ, thể hiện sự khiêm nhường, trí tuệ, và nhân hậu, những phẩm chất mà David Thomas, vốn là một cựu binh Mỹ trở lại Việt Nam bằng con đường nghệ thuật, luôn đặc biệt trân trọng. Trong khi đó, phần áo lại được giản lược thành những đường nét tinh mảnh, như thể họa sĩ cố tình giữ sự thanh khiết, không tô vẽ, để ánh nhìn dồn hết vào tinh thần tỏa ra từ khuôn mặt.

Bức tranh in Hồ Chí Minh của hoạ sĩ David Thomas.

Phía sau chân dung là một khung màu sắc bùng nổ: vàng, đỏ, xanh, những đốm sắc loang, vỡ, như gợi nhắc đến lịch sử chiến tranh, đến những biến động dữ dội mà dân tộc Việt Nam trải qua. Nhưng được đặt làm nền cho hình ảnh Bác, chúng trở thành sự tương phản giàu ý nghĩa: từ trong hỗn mang, một nhân cách lớn vẫn giữ sự thanh bình và sáng tỏ. Bao quanh nền ấy là những mảng xanh thẫm, đen, tím chảy thành vệt dọc. Chúng vừa gợi cao độ của biểu hiện trừu tượng, không gian sâu, lặng, vừa làm nổi bật hơn tính tỏa sáng của chân dung ở trung tâm. Có thể nói, David Thomas đã tạo ra một không gian tâm linh thị giác: Bác hiện lên như điểm sáng của sự điềm tĩnh, hòa hợp và trí tuệ giữa những tầng lịch sử phức tạp.

Sự kết hợp giữa tả thực và trừu tượng, giữa văn hóa Việt Nam và cái nhìn ngoại quốc, đem đến cho bức tranh một cảm xúc rất đặc biệt: không phải sự ngưỡng vọng kiểu biểu tượng, cũng không “thần tượng hóa”, mà là một sự kính trọng đến từ thấu hiểu. Tác phẩm vì thế vừa là chân dung, vừa là một cử chỉ tri ân của một nghệ sĩ từng đi qua chiến tranh, trở lại với tinh thần hòa giải, đặt Bác Hồ vào trung tâm của một thế giới màu sắc như đặt người dẫn đường vào trung tâm của kí ức và khát vọng hòa bình.

Hội họa đóng vai trò kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai. Qua những bức tranh, thế hệ hôm nay được nhắc nhở về tinh thần Hồ Chí Minh: yêu nước, giản dị, kiên cường, nhân văn. Mỗi bức tranh đều là một câu chuyện, một lời nhắc nhở sống động rằng con người vĩ đại ấy không chỉ tồn tại trong lịch sử, mà còn sống trong trái tim mỗi người Việt Nam.

Hình ảnh Bác Hồ trong hội họa không chỉ là minh chứng của tài năng nghệ thuật Việt Nam mà còn là biểu tượng của đạo đức, tinh thần và lòng yêu nước. Từ những bức tranh giản dị, Bác hiện lên với tất cả sự nhân hậu, giản dị và linh thiêng, khiến bất kì ai đứng trước tác phẩm đều cảm nhận được tư tưởng, sức sống, ánh sáng và tình yêu thương của Người.

NGUYỄN MINH PHƯƠNG