Là sự kết hợp giữa sáng tạo và song chiếu huyền thoại độc đáo, mỗi mẫu hình trong tác phẩm Trăm năm cô đơn của Gabriel Garcia đều mang tính ẩn dụ sâu sắc. Qua việc giải mã yếu tố huyền thoại, chúng ta sẽ thấy cách tân, đổi mới nghệ thuật tiểu thuyết cùng cách nhìn nhận con người hết sức hiện sinh của tác giả Gabriel Garcia Marquez.
Cuốn tiểu thuyết Trăm năm cô đơn.
Song chiếu huyền thoại ở Trăm năm cô đơn
Trước hết, Trăm năm cô đơn là tiểu thuyết được tạo dựng nên từ sự song chiếu huyền thoại giữa cuộc sống trên trang sách với cuộc sống hiện thực.
Cuộc sống cổ hủ, lạc hậu tại khu vực Mĩ La Tinh vào những năm 20 của thế kỉ XX hiện lên hư ảo qua ngôi làng Macondo bằng bút bút pháp phóng đại, huyền thoại hóa. Với con người nơi đây, các vật dụng phổ biến trên thế giới như nam châm, kính lúp, la bàn, nước đá (thời kì đầu), máy hát, xe lửa (thời kì sau) đều trở thành biểu tượng của sự phù phép, phép màu.
Những sự kiện lịch sử, chính trị từng xảy ra ở mảnh đất G. Marquez sinh sống được được tái hiện chân thực trên trang sách, xuyên suốt cuộc đời đại tá Aureliano. Công cuộc vượt núi băng rừng khai khẩn làng Macondo của cụ tổ gia tộc Buendya hay cuộc nội chiến khốc liệt, triền miên giữa hai phe phái: Bảo hoàng và Tự do.
Và ngay trong các sự kiện chân thực cũng ẩn chứa yếu tố huyền thoại. Hành trình vượt núi băng rừng, rồi lại vượt rừng băng núi từ làng Macondo về đời thực của cụ tổ Buendya là câu chuyện như lạc vào một mê cung với những yếu tố hoang đường, hư ảo. Cuộc đời đại tá Aureliano hoạt động cách mạng sôi nổi khiến ông trở thành một huyền thoại sống trong cộng đồng dù rằng mọi trận chiến ông đứng đầu, gần như chỉ bại không thắng. Để rồi cuối cùng bản thân ông thất bại hoàn toàn về mặt tinh thần, ông chính thức thu mình lại trong cõi cô đơn nơi xưởng kim hoàn cá nhân, chế tác những con cá vàng.
Rõ ràng hơn cả là sự song chiếu của chính các huyền thoại với nhau trong câu chuyện Trăm năm cô đơn. Huyền thoại về gia tộc Buendya, mở đầu bằng câu chuyện loạn luân và kết cục đẻ ra đứa con mang chiếc đuôi lợn; gia tộc đó kết thúc cũng bằng kết quả sự loạn luân của Aureliano Babilonia và Amaranta Ucsula: đứa con hai người đẻ ra cũng mang đuôi lợn. Thế hệ con cháu, thậm chí cả người sống ở hiện tại luôn mang dáng hình người đi trước, người đã khuất qua cách đặt tên như một luật bất thành văn của gia tộc Buendya: Accadio, Aureliano cho con trai và Ucsula, Amaranta, Remediot cho con gái. Cách đặt tên như vậy làm nên tính tuần hoàn, thứ thời gian lịch sử xoay vòng, mảng kí ức đầy cô đơn suốt hơn 100 năm trong đời sống cả một gia tộc. Kí ức chưa khi nào chìm vào dĩ vãng. Cái chết luôn chẳng ngủ yên. Chúng sống trong những cái tên và hiện hữu ngay trong cuộc đời thực: Sự xuất hiện của bóng ma Prudenxio Aghila, Menkyadet, Hose Acadio Buendya...
Ngoài ra, sự song chiếu còn được thể hiện từ những hình tượng có thực được nhà văn tưởng tượng, đắp thêm màu sắc huyền thoại đến mức vô lí. Như trường hợp của Remediot – Người đẹp. Trong nguyên mẫu đời thực, Remediot không đẹp và cũng chỉ mang thân phận của một người hầu, sự mất tích của cô không ai biết là do đâu, cuối cùng cô đã đi đâu. Nhưng đến Trăm năm cô đơn, tác giả đã khoác lên nhân vật Remediot – Người đẹp một thân phận mới, nhan sắc mới cùng một sự biến mất đầy huyền ảo.
Trên nền những sự kiện lịch sử, con người có thật, bằng sự song chiếu huyền thoại cùng bút pháp hư cấu, Gabriel Garcia Marquez đã tạo lên chất sử thi huyền ảo cho thiên tiểu thuyết hiện đại Trăm năm cô đơn.
Trăm năm cô đơn và sáng tạo huyền thoại độc đáo của G. Marquez
Bên cạnh sự song chiếu, Trăm năm cô đơn còn là sáng tạo huyền thoại độc đáo của riêng Gabriel Garcia Marquez thông qua mỗi mẫu đề, mỗi hình tượng sự vật, sự việc, mỗi số phận con người.
Với mẫu đề huyền thoại thông thường: sống – chết – phục sinh, Trăm năm cô đơn là mối tương quan phức tạp giữa cuộc sống và cái chết, kí ức và sự lãng quên, người ở lại và người đã khuất, không gian và thời gian. Giữa kí ức của những người còn sống, người chết luôn được nhớ đến, tái sinh, hiện diện, nói chuyện và sinh hoạt như chưa từng cách biệt âm dương.
Tuy nhiên, khi người sống luôn có mối liên hệ mật thiết với người đã khuất thì bản thân những người đang sống lại hoàn toàn mất liên hệ với nhau. Hose Acadio bỏ đi với đoàn người digan biệt tăm biệt tích không một thông tin báo về rồi đột ngột trở lại. Sau khi tự tay mình bắn chết chồng là Hose Acadio, Rebeca tự nhốt mình trong nhà, không bước chân ra ngoài, không tiếp xúc với xã hội. Đến nỗi người ta lãng quên và tưởng bà đã chết dù Rebeca vẫn sống trong cộng đồng làng Macondo. Hay việc đại tá Aureliano nhốt mình trong xưởng kim hoàn, Hose Acadio Segundo nhốt mình trong căn phòng của Menkyadet giải mã bức mật thư như một cách thức người sống chấp nhận bước chân vào căn phòng chết của gia tộc Buendya.
Như đã nói, mỗi cá nhân trong gia tộc Buendya đã là một sáng tạo huyền thoại: Rebeca đến gia tộc Buendya với chứng thèm ăn đất cùng một kí ức mất mát về cha mẹ ruột; Remediot – Người đẹp sống giữa cuộc đời nhưng bản thân cô như một thực thể vượt ngoài tồn tại thông thường; mối dây liên hệ đầy oan nghiệt giữa Amaranta và Rebeca cùng nỗi đau Amaranta gây ra bởi thói ích kỉ khiến cho đến cuối đời, bà phải nhận nhiệm vụ đưa thư cho những người ở dưới suối vàng.
Từng cá nhân ấy, ngoài là sự song chiếu giữa đời trước trong sự tồn tại của đời sau còn là sự tái tạo các vai diễn trong những Aureliano, Hose Acadio, Ucsula, Amaranta, Remediot... Để cuối cùng, mối dây liên hệ giữa khởi đầu, kết thúc thắt lại ở sự lụi tàn của gia tộc Buendya với đứa trẻ cuối cùng sinh ra mang theo cái đuôi lợn, với sự thật được phơi bày trong cuốn biên niên 100 năm của cả gia tộc đã được Menkyadet tiên tri trong cuốn văn tự bằng tiếng Phạn mà người cuối cùng đọc nó là Aureliano Babilonia.
Mỗi cá nhân và cả ngôi làng Macondo đã là một sự tồn tại đầy tính tạo tác huyền thoại. Macondo là một ngôi làng như tách biệt hoàn toàn với cuộc sống, với hiện thực xã hội. Cả ngôi làng đã từng mắc chứng mất ngủ, dần lãng quên mọi thứ, cuối cùng là mất đi kí ức lịch sử. Cô nàng Petra Cotet và mối liên hệ giữa đời sống tình dục ảnh hưởng đến sự sinh sôi nảy nở bất thường của gia súc. Hiện tượng mỗi lần Maurixio Balilonia xuất hiện đều mang theo những con bướm vàng cùng cái chết sau này của anh... Tất cả những sáng tạo ấy đã làm nên một làng Macondo độc nhất với những con người, những hiện tượng đầy li kkì, huyền ảo.
Ánh nhìn hiện sinh của G. Marquez
Qua sự kết hợp sáng tạo cùng song chiếu huyền thoại trong tiểu thuyết Trăm năm cô đơn, Gabriel Garcia Marquez đã xây dựng lên cả một thế giới đồ sộ ở cả hệ thống nhân vật lẫn sự trải rộng về mặt không gian, thời gian suốt 100 năm. Và từ những hiện thực được huyền thoại hóa, tác giả đã tái hiện lên bóng dáng cả một gia tộc, rộng hơn là cả một cộng đồng suốt 100 năm nhưng bóng dáng ai cũng thấm đẫm sự cô đơn, buồn bã. Nỗi cô đơn không lỗi thoát của tội loạn luân, giết người, sự cuồng hoan dục vọng xác thịt để rồi cuối cùng tự nhốt mình vào căn phòng chết.
Chính trong hiện thực ấy, chủ nghĩa hiện sinh của G. Marquez hiện lên hết sức rõ rệt. Con người cô đơn, mất phương hướng trước cuộc sống mỗi ngày thêm vô nghĩa, phi lí. Ngôi làng Macondo tàn lụi, gia tộc Buendya diệt vong như sự chấm dứt của những tháng ngày cô đơn, lối sống vị kỉ cùng sự vẫy vùng thoát khỏi bóng đen đơn côi của mỗi con người Acadio, Aureliano, Ucsula, Amaranta, Remediot...
Huyền thoại hóa ngày càng trở thành yếu tố quan trọng ở văn chương hiện đại, hậu hiện đại. Có nhiều cách thể hiện huyền thoại trong tác phẩm. việc kết hợp song chiếu với sáng tạo huyền thoại là một trong số các cách đó. Có thể nói, Trăm năm cô đơn của Gabriel Garcia Marquez như một tác phẩm tiên phong, tiêu biểu cho cách thức này. Làng Macondo có thể bị xóa sổ, gia tộc Buendya có thể bị diệt vong nhưng huyền thoại trong Trăm năm cô đơn sẽ còn mãi cùng dòng chảy văn chương thế giới.
Mọt Mọt