Sự cô đơn của một dân tộc

Những ngôi sao Eger của nhà văn Gárdonyi Géza là một trong những tiểu thuyết được yêu thích nhất ở Hungary, là bài ca bi tráng của nhân dân Hung chống lại cuộc xâm lược của quân Thổ Nhĩ Kỳ. Được ấn hành lần đầu tại Việt Nam vào năm 1972, Những ngôi sao Eger ngay lập tức đã trở thành hiện tượng văn học dịch, đến nay cuốn sách vẫn còn in đậm dấu ấn trong lòng nhiều thế hệ độc giả bởi sự đồng điệu trong cảm xúc và thời cuộc.

Chiều 19/6/2019 tại Hà Nội, Nhà sách Đông A đã tổ chức buổi tọa đàm và giao lưu nhân dịp ra mắt dịch phẩm Những ngôi sao Eger phiên bản mới. Chương trình có sự tham dự của ngài Őry Csaba - Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Hungary tại Việt Nam, dịch giả Lê Xuân Giang, PGS.TS Trương Đăng Dung; nhà văn Di Li là người điều phối chương trình.

Những ngôi sao Eger kể về cuộc vây hãm ngôi thành Eger, nơi chỉ có hai ngàn người dân bị nguy khốn giữa đạo quân Thổ khổng lồ hung hãn trong sự thờ ơ không cứu viện của triều đình. Ngời lên giữa những đau thương mất mát là lòng dũng cảm, là trí tuệ phi thường, là tinh thần bất khuất của mỗi một con dân trong thành, từ người già đến thiếu niên, từ phụ nữ chân yếu tay mềm đến những người nông dân chưa quen tên đạn.

Ngài Őry Csaba - Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Hungary tại Việt Nam xúc động bày tỏ: “Rất ít tác phẩm văn học Hungary được đưa đến độc giả Việt Nam, nhưng chúng ta không thể không nói đến Những ngôi sao Eger. Thế hệ trước dường như sẽ biết đến tác phẩm này nhiều hơn so với các bạn trẻ bây giờ. Cũng như cha ông chúng tôi, bây giờ chúng tôi mong muốn sẽ có nhiều hơn các bạn trẻ Việt Nam biết đến tác phẩm này và chia sẻ với chúng tôi. Đó là một lịch sử đấu tranh, một thời kì oanh liệt của nhân dân Hungary để bảo vệ đất nước. Tác phẩm mang đến thông điệp về tinh thần chiến đấu, khát vọng tự do. Tôi nghĩ đây là sự đồng điệu lớn giữa hai dân tộc chúng ta”.

Năm 1972, khi cuốn sách được dịch và in ở Việt Nam, là đang lúc chiến tranh diễn ra ác liệt tại thành cổ Quảng Trị, một mùa hè đỏ lửa và máu.

Dịch giả Lê Xuân Giang nhớ lại: "Chính sự trùng hợp của sự kiện lịch sử nước ta khi ấy và sự ra đời của dịch phẩm tại Việt Nam đã cho thấy sự tương đồng lớn giữa nhân dân ta và nhân dân thành Eger. Chúng ta cảm thấy mình được sẻ chia, đồng cảm và như được tiếp thêm nguồn động lực lớn để chiến đấu. Những người lính đã chuyền tay nhau đọc đến nát nhàu cuốn sách. Đây cũng là cuốn sách có ý nghĩa to lớn với cuộc đời dịch thuật của tôi vì sự lan tỏa của nó".

Trong Những ngôi sao Eger, từng chi tiết của cuộc chiến được miêu tả tỉ mỉ, chính xác và sinh động, tái diễn dấu ấn lịch sử năm nào. Những câu văn đơn giản, không dài dòng phức tạp giúp bạn đọc có thể đọc và tiếp nhận một cách chân thực, dễ dàng.

Nhà văn Di Li ấn tượng với Những ngôi sao Eger bởi cách kể chuyện tuyệt vời của Gárdonyi Géza và cách tạo nên những chi tiết có tính hài hước, điển hình, đặc thù. Những điều này làm cho tác phẩm hấp dẫn từ đầu đến cuối cũng như truyền đi được thông điệp rằng, chiến tranh ở đâu cũng là sự bi kịch.

Khung cảnh buổi tọa đàm

Là cuốn tiểu thuyết lịch sử hay nhất của nền văn học Hungary kể từ khi nó được xuất hiện cho đến nay, có thể coi Những ngôi sao Eger của Gárdonyi Géza là một bản hùng ca của dân tộc, đất nước vĩ đại này. Nhưng nếu chỉ như vậy thì chưa đủ để làm nên sức sống mãnh liệt của một tác phẩm văn học.

PGS.TS Trương Đăng Dung chia sẻ: Cần tiếp cận Những ngôi sao Eger theo cách cần phải tiếp cận với nó. Đây là một tác phẩm văn học. Văn học không có sự chung chung như lịch sử. Các nhân vật lịch sử đã chết nhưng nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử là những nhân vật đang sống; cái chúng ta cần quan tâm là những nhân vật ấy hiện đang nói với chúng ta điều gì. Như vậy, văn học đã cho nhân vật lịch sử có một đời sống mới, một thế giới mới khi tác giả viết lẫn khi mỗi người đọc chăm chú lật trang. Những ngôi sao Eger là một tác phẩm lớn vì nó gợi nên bản chất của tồn tại người. Con người trong vòng vây của bạo lực và đe dọa đã tồn tại như thế nào. Một dân tộc đứng trước những bất hạnh họ sẽ phản ứng như thế nào. Sự cô đơn của một dân tộc nhỏ kinh khủng ra sao...  Gárdonyi Géza viết về một dân tộc cô độc cả trong chiến đấu nhưng họ đã khẳng định sự tồn tại của dân tộc mình, không chỉ bằng sự dũng cảm, mà còn bằng một trạng thái sống, không thể khác.

Gárdonyi Géza (1863 - 1922) là nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch tên tuổi của Hungary. Ông đã tạo nên những điểm sáng rất riêng cho nền văn học Hungary với nhiều danh tác như Những ngôi sao Eger (Egri csillagok, 1901), Tâm hồn bí ẩn (A láthatatlan ember, 1902), Nàng Ida (Ida regénye, 1924)... Trong đó, Những ngôi sao Eger là tác phẩm xuất sắc, giàu sức sống nhất, hiện đã được dịch ra gần 20 thứ tiếng trên toàn cầu.

HOÀI PHƯƠNG