Thứ Hai, 21/09/2020 06:24

Con đường trở thành dịch giả của Jay Rubin

Những người hùng thầm lặng sau các “bản hit” ở nước ngoài không ai khác chính là các dịch giả. Chúng ta sẽ tìm hiểu về một trong số những người hùng ấy, đó là dịch giả Jay Rubin.

Những bản dịch tiếng Nhật, từ các câu chuyện huyền bí nhiệm màu, những cuốn sách văn học kinh điển, sách tôn vinh nữ quyền, hay các tác phẩm kinh dị... đã gây được tiếng vang lớn trên diễn đàn quốc tế. Những người hùng thầm lặng sau các “bản hit” ở nước ngoài không ai khác chính là các dịch giả. Chúng ta sẽ tìm hiểu về một trong số những người hùng ấy, đó là dịch giả Jay Rubin.

Dịch giả Jay Rubin.

Jay Rubin 78 tuổi, là giáo sư danh dự về văn học Nhật Bản tại Đại học Harvard. Khi là một sinh viên trẻ mới tốt nghiệp, Jay Rubin đã đặt những bước đi đầu tiên trên con đường trở thành dịch giả khi dịch cuốn Sanshiro của nhà văn Natsume Soseki (1867-1916). Với tư cách là một ứng cử viên cho học hàm tiến sĩ tại Đại học Chicago cuối thập niêm 60, Rubin đã được theo học dưới sự hướng dẫn của học giả, dịch giả Edwin McClellan, người được biết đến nhiều nhất với bản dịch cuốn Kokoro của Soseki.

Theo lời kể của Rubin: “Thầy McClellan thường giao cho tôi một vài tài liệu và việc của tôi là dịch. Tôi cũng không quá thắc mắc nhiều. Tôi thích và tận hưởng quá trình chuyển ngữ một văn bản từ tiếng Nhật sang tiếng Anh. Tôi yêu thích việc học chữ Kanji và chỉ đơn giản như vậy. Thế nhưng, tôi đã thực sự rất sốc khi nhận ra, không phải tất cả các giáo sư văn học Nhật thực hiện công việc dịch thuật của mình”.

Lúc đầu, Rubin chủ yếu tập trung vào các tác phẩm văn học thời kì Minh Trị (1868-1912) và các tác phẩm thời Đại Chính (1912-1926). Ông “không có bất cứ hứng thú gì với các tác phẩm đương đại”. Cho đến năm 1985, một nhà xuất bản Mĩ đã yêu cầu ông xem xét có nên xuất bản cuốn sách của một cây bút trẻ Haruki Murakami, người vừa cho ra mắt tiểu thuyết thứ tư: Hard-boiled wonderland and the end of the world (Xứ sở diệu kì tàn bạo và chốn tận cùng thế giới) bằng tiếng Anh hay không? Ban đầu, ông miễn cưỡng chấp nhận công việc này. Nhưng khi đọc tác phẩm, ông đã bị “lung lay”. Rubin nhiệt tình, miệt mài làm việc về tiểu thuyết này, sau khoảng một năm, bản dịch của Alfred Bimbaum chính thức phát hành. Rubin cảm ơn Birnbaum vì đã đưa tác phẩm của Murakami vươn tới tầm quốc tế và gặt hái được thành công lớn tới vậy. “Rõ ràng, phong cách sống động của Birnbaum đã giúp cho Murakami đi tới thành công”.

Kể từ đó, Rubin đã dịch một số tác phẩm của Murakami như The wind-up bird chronicle (Biên niên kí chim vặn dây cót), Norwegian wood (Rừng Na Uy), 1984 (1984), và The Penguin Book of Japanese Short Stories (Những câu chuyện ngắn về người Nhật Bản), mở ra một cánh cửa mới cho văn học đương đại Nhật Bản. Rubin đã nghỉ hưu, ông không còn dạy học từ năm 2006, song sự nghiệp của ông vẫn tiếp tục. Ông cho ra mắt bản dịch mới của tác phẩm Sanshiro vào năm 2009, gần 40 năm sau lần đầu tiên ông có sách dịch trên diễn đàn. Hiện tại, ông đang thực hiện bản dịch mới của cuốn Hard-boiled Wonderland để đánh dấu sự kiện khai trương Thư viện Haruki Murakami, trường Waseda vào năm 2021.

Rubin chia sẻ rằng hai trong số các tác giả mà ông yêu thích nhất đó là Sokeki và Murakami. Cả hai nhà văn đều hướng ngòi bút của mình vào thế giới nội tâm của các nhân vật. Ông cũng có điểm tương đồng với họ, là cùng nhìn sâu vào thế giới nội tâm con người”.

Khi chia sẻ về từ khó dịch nhất trong tiếng Nhật, Rubin cho biết đó là từ natsukashii (hoài cổ). Trong tiếng Nhật, có quá nhiều cảm xúc, ý nghĩa ẩn sau một từ duy nhất đó, khó có thể chuyển ngữ sang tiếng Anh y nguyên cho được.

Lời khuyên của ông dành cho những dịch giả trẻ đó là đừng áp ngữ pháp tiếng Nhật vào cách thức chọn lựa cấu trúc ngữ pháp tiếng Anh. Dịch giả trẻ cần chuyển đổi các hình tượng, thông điệp, giọng văn và cảm xúc, những yếu tố vô hình nhưng lại là những yếu tố thú vị nhất của văn học. Dịch thuật sẽ cho phép (hoặc thúc ép) chúng ta phải đắm mình trong những áng văn chương. Cách thức tốt nhất để thực hiện công việc này chính là thực hành viết nhiều bằng chính ngôn ngữ của bạn.

VÂN ANH theo Japantimes